ბოლო პერიოდში საკმაოდ დაიძაბა ურთიერთობები ნატოში მოკავშირე და სტრატეგიულ პარტნიორ თურქეთ-ამერიკას შორის, რასაც ორივე ქვეყნის მხრიდან ერთმანეთის მიმართ ეკონომიკური სანქციები მოჰყვა. ამასთან ერთად, გრძელდება ერთმანეთისადმი არადიპლომატიური შინაარსის განცხადებების გავრცელება და არცერთი მხრე აპირებს დათმობაზე წასვლას.
როგორც უცხოური გამოცემები წერენ, თურქეთსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებს შორის წარმოქმნილ დაძაბულობას, როგორც სტრუქტურული, ასევე ციკლური მიზეზები გააჩნია. შეერთებული შტატები და თურქეთი, 1952 წლიდან – ამ უკანასკნელის ნატოში გაწევრიანებიდან, ერთმანეთთან მშვიდობიანი ურთიერთობის დამყარებას ცდილობდნენ, თუმცა, თურქეთის ხელისუფლებაში ერდოღანის “სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის” მისვლიდან ანკარის მხრიდან დამოუკიდებელი საგარეო პოლიტიკის წარმართვა და ქვეყნის ეროვნული ინტერესების დაცვა, ამერიკას ჯერ კიდევ „ვერ მოუნელებია,“ – წერენ უცხოურ პრესაში.
ბოლოს ვაშინგტონსა და ანკარას შორის ურთიერთობები მას შემდეგ გაუარესდა, რაც თურქეთმა უარი განაცხადა ამერიკელი პასტორის ენდრიუ ბრანსონის გათავისუფლებაზე, რომელიც ფეთჰულა გიულენის ორგანიზაციასთან კავშირშია ეჭვმიტანილი (გიულენს თურქეთის ხელისუფლება 2016 წლის არშემდგარი სამხედრო გადატრიალების ორგანიზებაში ადანაშაულებს) და რომლისთვისაც თურქეთის პროკურატურა 35 წლით თავისუფლების აღკვეთას ითხოვს.
ამის საპასუხოდ კი, ამერიკამ სანქციები დაუწესა თურქეთს და კონკრეტულად მის ორ მინისტრს, იუსტიციის და შინაგან საქმეთა მინისტრების ამერიკაში არსებულ ქონებას ყადაღა დაადო და აკრძალა მათი შესვლა აშშ-ში, ხოლო ამის პარალელურად, შეზღუდა ანკარისათვის კრედიტების მიცემა. თურქეთთან ეკონომიკური ომის დაწყებად ჩაითვალა ტრამპის მიერ ხელმოწერილი დადგენილება, რის საფუძველზეც თურქული ფოლადისა და ალუმინის ნაწარმებზე საბაჟო გადასახადები გაორმაგდა. გარდა ამისა, თურქეთის საფონდო ბირჟებში და სავალუტო ბაზრებში მანიპულაციებიც დაიწყო, რამაც ლირის საგრძნობი გაუფასურება გამოიწვია. დოლარის ფასის გაზრდის შეჩერების მიზნით კი, თურქეთის ცენტრალურმა ბანკმა შესაბამისი ზომები მიიღო და ორ დღეში 7 ლირამდე გაზრდილი დოლარის ფასი 6 ლირამდე შემცირდა.
სანქციები, სავაჭრო ომი და აგრესიული რიტორიკა – ანკარასა და ვაშინგტონს შორის დაძაბულობა ყოველდღიურად უფროდაუფრო მეტად მატულობს.
ამერიკა თურქეთს დამატებითი სანქციების დაწესებით ემუქრება თუ ანკარა ამერიკელ პროტესტანტ მღვდელს არ გაათავისუფლებს.
ორ მოკავშირეს შორის უთანხმოება უფრო ღრმაა, ვიდრე ეს ზედაპირზე ჩანს. ანალიტიკოსები მიიჩნევენ, რომ ამერიკა-თურქეთის ურთიერთობების განვითარება საქართველოზეც იქონიებს გავლენას. ექსპერტების ნაწილი რუსეთის გავლენის გაძლიერების ალბათობაზე საუბრობს, ნაწილი კი პირიქით, საქართველოს პოზიციების განმტკიცებას ვარაუდობს.
ჯონს ჰოპკინსის უნივერსიტეტის ასისტენტ-პროფესორი ლისელ ჰინცი თურქეთ-ამერიკის ურთიერთობებზე განცხადებებს ხშირად აკეთებს. ის ფიქრობს, რომ ამერიკასა და თურქეთს შორის ურთიერთობის დაძაბვამ საქართველოსთვის შესაძლოა, ვაშინგტონთან უფრო მეტად დაახლოების შესაძლებლობა გააჩინოს.
„ამერიკისთვის საქართველო და თურქეთი მსგავს როლს თამაშობს… ამერიკისთვის ორივე ქვეყანა მთავარი პარტნიორია. შესაძლებელია, ვიხილოთ საქართველოსთან თანამშრომლობის გაღრმავება, იმ შემთხვევაში თუ ამერიკა მივა დასკვნამდე, რომ თურქეთი არ არის საიმედო პარტნიორი და ვერ ხერხდება მისი ზოგიერთ საკითხზე დაყოლიება. ამ შემთხვევაში ვაშინგტონი შესაძლოა, საქართველოსკენ უფრო მეტად შეტრიალდეს,” – ამბობს ლისელ ჰინცი ერთ-ერთ ინტერვიუში.
რადიო „ფორტუნა“ გთავაზობთ იმ სანქციებს, რომლებიც ორმა ქვეყანამ ერთმანეთს დაუწესა.
აშშ-ის ხელისუფლება თურქეთისგან ამერიკელი პასტორის დაუყოვნებლივ გათავისუფლებას მოითხოვს. აღნიშნულ საქმესთან დაკავშირებით აშშ-მა სანქციები დაუწესა თურქეთის შს და იუსტიციის მინისტრებს – ამის შესახებ თეთრი სახლის პრესმდივანმა სარა სანდერსმა განაცხადა.
სანქციების დაწესების შემდეგ, თურქულმა ლირამ გაუფასურება დაიწყო, რამაც ქართული ლარის კურსზეც იქონია გავლენა.
აშშ-ის მხრიდან თურქეთზე განხორციელებული ზეწოლა ანკარასა და ვაშინგტონს შორის ურთიერთობებს ზიანს აყენებს, -აღნიშნავენ თურქეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროში.
„აშშ-მა უნდა გაიაზროს, რომ ისინი სასურველ მიზანს ვერ მიაღწევენ ამგვარი სანქციების დაწესებითა და ზეწოლის განხორციელებით. ამგვარი ქმედებები მხოლოდ ზიანს აყენებს ჩვენს სამოკავშირეო ურთიერთობებს,“ – ნათქვამია თურქეთის საგარეო უწყების განცხადებაში.
განცხადებაში ასევე ხაზგასმით აღნიშნულია, რომ „ოფიციალური ანკარა საჭირო პასუხს გასცემს თურქეთის წინააღმდეგ გადადგმულ ყველა ნაბიჯს.
„თურქეთი ყოველთვის მხარს უჭერს პრობლემის დიპლომატიის, დიალოგისა და ურთიერთგაგების გზით გადაჭრას,“ – განაცხადეს თურქეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროში.
ამერიკის პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა ანკარასთან დიპლომატიური კონფლიქტის ფონზე, რამაც ქვეყნის ეროვნული ვალუტის – ლირას გაუფასურება გამოიწვია, თურქულ ფოლადსა და ალუმინზე ტარიფის გაორმაგების შესახებ განაცხადა.
ცნობილია, რომ მანამდე აშშ-მა საბაჟო ტარიფები შემოიღო თურქულ ფოლადსა და ალუმინზე, რის გამოც თურქეთმა გადასახადი დააწესა ამერიკიდან შეტანილ საქონელზე 1.8 მილიარდი დოლარის ოდენობით.
თურქეთი შიშობს, რომ შეერთებული შტატების მიერ თურქეთზე დაწესებულმა სავაჭრო სანქციებმა შესაძლოა, ახლო აღმოსავლეთის მთელი რეგიონის დესტაბილიზაცია გამოიწვიოს, რაც საბოლოო ჯამში წაახალისებს ტერორიზმსა და ლტოლვილთა კრიზისს.
ინვესტორებს თურქულ „ჰალკბანკში“ აშშ-ის სახაზინო დეპარტამენტის მიერ დაწყებული ძიებაც აფიქრებთ, რომელიც ბანკის მიერ ირანზე ამერიკული სანქციების შესაძლო დარღვევას უკავშირდება. „ჰალკბანკი“ უკანონო ტრანზაქციებს უარყოფს, თუმცა ბრალდების დადასტურების შემთხვევაში, ბანკს, სადაც სახელმწიფო მსხვილი აქციონერია, მაღალი ჯარიმა დაეკისრება.
„ყველა ეს ნაბიჯი, რომელსაც პოლიტიკური მოტივაცია უდევს საფუძვლად, მხოლოდ გლობალურ ფინანსურ სისტემას კი არ მიაყენებს დარტყმას, არამედ გლობალურ ვაჭრობასა და რეგიონის სტაბილიზაციას,“ – განაცხადა თურქეთის სახაზინო და ფინანსთა მინისტრმა, ბერათ ალბაირაქმა.
„ეს ზიანს მიაყენებს რეგიონის სტაბილურობას და სამწუხაროდ, ხელს შეუწყობს ისეთ ქაოტურ პრობლემებს, როგორიცაა ტერორიზმი და ლტოლვილთა კრიზისი,“ – განაცხადა ალბაირაქმა.
ცოტა ხნის წინ აშშ-ის ხაზინის დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა განცხადება გააკეთა და აღნიშნა, რომ მათ კიდევ აქვთ სანქციების მთელი რიგი და თუ თურქეთი არ გაათავისუფლებს ენდრიუ ბრანსონს, ყველაზე მკაცრ ზომებზეც კი გადავა ამერიკის შეერთებული შტატები. მათივე განცხადებით, ისინი საერთოდ არ ღელავენ, თუ რა მდგომარეობაშია ლირა ან რა ეკონოიკურ ზიანს აყენებენ თურქეთსა და მის მეზობელ ქვეყნებს. ასევე, ჯერ-ჯერობით უცნობია, თუ რას გულისხმობს ახალი სანქციები.
„ჩვენ თურქეთის მთავრობის რიგ წევრებს სანქციები დავუწესეთ. კიდევ გვაქვს რიგი ზომები, რომლის განხორციელებასაც ვაპირებთ, იმ შემთხვევაში თუ თურქეთის ხელისუფლება ენდრიუ ბრანსონს არ გაათავისუფლებს,“ – განაცხადა აშშ-ის ხაზინის დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა.
ფაქტია, რომ დაპირისპირება ორ ქვეყანას შორის გრძელდება და არცერთი მათგანი დათმობაზე არ მიდის, თუმცა სადამდე მიიყვანს დაძაბული ურთიერთობა ქვეყნებს, ჯერ უცნობია.
ნუცა სალუქვაძე
