როცა ცოტას ვჭამთ, მაგრამ წონაში ვერ ვიკლებთ – თინა იორდანიშვილი მიზეზებსა და გამოსავალზე

„რა არის ინსულინ რეზისტენტობა და პირდაპირ კავშირშია თუ არა ის დიაბეტი ტიპი 2-თან, რამდენ ხანში შეიძლება განვითარდეს დიაბეტი, რა სიმპტომები მიგვანიშნებს დიაბეტი ტიპი 2-ზე და რა რეკომენდაციების დაცვაა საჭირო აღნიშნული პრობლემის თავიდან ასარიდებლად – ამ და სხვა საინტერესო კითხვებს ნატა ხარაშვილის გადაცემაში „სტუმრად ექიმთან“ ექიმი ენდოკრინოლოგი, თინა იორდანიშვილი პასუხობს.

რა არის ინსულინ რეზისტენტობა და პირდაპირ კავშირშია თუ არა ის დიაბეტი ტიპი 2-თან?

ეს თემა ნამდვილად ძალიან აქტუალურია, რადგან ინსულინ რეზისტენტობა ძირითადად ჭარბწონიან პაციენტებში გვხვდება, სიმსუქნის სტატისტიკა კი კატასტროფულად იმატებს. დასავლეთის სტატისტიკას თუ ავიღებთ, მოზრდილ ადამიანებში დაახლოებით ყოველი მესამე სიმსუქნით არის დაავადებული, სიმსუქნეც თავისთავად უკვე დიაგნოზია. რაც შეეხება ინსულინრეზისტენტობას, პირველ რიგში, განვმარტოთ, რა არის ინსულინი. ინსულინი არის ჰორმონი, რომელიც პანკრეასის მიერ გამოიყოფა. პანკრეასი არის საკმაოდ პატარა კუჭქვეშა ჯირკვალი, რომელიც სულ 100 გრამია. მისი ძირითადი ფუნქციაა, რომ გამოყოს არა ენდოკრინული, არამედ ეგზოკრინული ჰორმონები, რომელიც მონაწილეობს ნივთიერებათა ცვლაში, უფრო გასტროინტესტინური მიმართულებით. ენდოკრინული ფუნქცია მისი უჯრედების დაახლოებით 2 %-ს აკისრია. ერთ-ერთი ძირითადი უჯრედები ბეტა უჯრედები გახლავთ, რომლებიც გამოყოფენ ინსულინს. ინსულინი ძალიან მნიშვნელოვანი ჰორმონია ჩვენს ორგანიზმში გლუკოზის ტრანსპორტირებისთვის. გლუკოზა ენერგიის ძირითადი წყაროა ჩვენი კუნთოვანი მასისთვის, ცხიმოვანი ქსოვილისთვის, ღვიძლისთვის, რომ მოახდინოს მისი უტილიზაცია და შემდეგ, თუნდაც არ ვჭამოთ, გლუკოზა ჩვენს ორგანიზმში ღვიძლის მიერ ეტაპობრივად მუდმივად გამოიყოფა. გლუკოზას ვიღებთ ნახშირწყლების სახით, ეს შეიძლება იყოს რთულად ათვისებადი ნახშირწყლები, პურეულობა, ბურღულეული, კარტოფილი და ა.შ. , რომელთა გადამუშავებასაც დიდი ენერგია და დრო სჭირდება და შეიძლება იყოს ადვილად ათვისებადი ნახშირწყლები, შაქარი, თაფლი, მურაბა, ტკბილი წვენები და ა.შ. გლუკოზას პრაქტიკულად ყველა უჯრედი მოიხმარს ცხოველმყოფელობისთვის, ამ პროდუქტის გარეშე ვერ ვიცხოვრებთ. გლუკოზის ტრანსპორტირებას უჯრედამდე სწორედ ინსულინი უზრუნველყოფს. ინსულინის მიმართ ყველა უჯრედს გააჩნია გარკვეული რეცეპტორები, რათა იცნოს ის. თუ უჯრედს ინსულინის მიმართ ეს მგრძნობელობა დაერღვა, ამას რეზისტენტობა ჰქვია. უჯრედი ხდება მედეგი ინსულინის მიმართ, ინსულინს უჭირს გლუკოზის ტრანსპორტირება უჯრედამდე, უჯრედი პრაქტიკულად შიმშილობს. სისხლში შეიძლება გლუკოზის დონემ მოიმატოს, თუმცა მისი ტრანსპორტირება უჯრედამდე  გართულდეს, აი ამას ჰქვია რეზისტენტობა, ანუ მედეგობა და ამის ყველაზე ხშირი მიზეზია ჭარბი წონა, რადგან გაცხიმოვნებული უჯრედი ვეღარ ცნობს ამ ინსულინს და პანკრეასს უწევს, რომ მეტი და მეტი იმუშაოს, რომ გადალახოს გადაფაროს ეს რეზისტენტობის ინდექსი და შესაბამისად ეს პატარა ორგანო 2-ჯერ, 3-ჯერ და ბევრად მეტადაც შეიძლება იყოს დატვირთული და ბევრად მეტ ინსულინს გამოყოფდეს, ვიდრე ევალება იმისთვის, რომ არ დაირღვეს გლუკოზის დონე სისხლში და არ მივიდეთ დიაბეტამდე. ინსულინის ჭარბი გამოყოფის გამო ბეტა უჯრედები შეიძლება გამოიფიტოს და ერთ დღესაც ვეღარ გაუმკლავდეს რეზისტენტობის ინდექსს და დაირღვეს გლუკოზა.

რამდენ ხანში შეიძლება განვითარდეს აღნიშნული პროცესი?

შესაძლოა ეს წლები მიმდინარეობდეს. პაციენტმა შეიძლება ექიმს არც მიმართოს, რადგან ინსულინრეზისტენტობა უსიმპტომოდ მიდის, თუმცა შესაძლოა სახეზე იყოს მადის გაძლიერება, გაძლიერებული მოთხოვნილება ტკბილზე, შიმშილის აუტანლობა, წონაში მატება, რადგან ინსულინი ანაბოლური ჰორმონია და ცხიმის ჩალაგებას, ადვილად გასუქებას უწყობს ხელს, ასევე შეიძლება იყოს წნევის მატება, შესაძლოა მეტაბოლური სინდრომის ფარგლებში რაღაც ცვლილებები მოხდეს ორგანიზმში, შეიძლება მოიმატოს არტერიულმა წნევამ, მოხდეს ქოლესტერინის ცვლის დარღვევა, დისლიპიდებია, რაც შემდგომში გულის დაავადებების რისკს მკვეთრად ზრდის. შესაძლოა, რომ ინსულინრეზისტენტობის პროცესი წლების მანძილზე მიმდინარეობდეს და დიაბეტი არც განვითარდეს, თუმცა თუ არ ჩავერთეთ, არ შევცვალეთ ცხოვრების წესი, არ შევამცირეთ რისკფაქტორები, შესაძლოა, რომ დიაბეტამდე მივიდეთ. აქაც არის გარკვეული ფაზები, ჯერ შესაძლოა მხოლოდ უზმოდ დაირღვეს გლუკოზა, უზმოდ მოიმატოს გლუკოზის ციფრებმა, მერე კი შესაძლოა, რომ დატვირთვის შემდგომ, ანუ ჭამიდან 2 საათში მოიმატოს გლუკოზის ციფრებმა, ამას გლუკოზისადმი ტოლერანტობის დარღვევას ვეძახით და შემდგომი ეტაპია უკვე დიაბეტი. ინსულინრეზისტენტობის მდგომარეობა, პრედიაბეტი, უზმოდ დარღვეული გლიკემია და გლუკოზისადმი ტოლერანტობის დარღვევა შექცევადი პროცესებია და თუ ჩვენ დროულად მივმართავთ ექიმს, ჩავიტარებთ კვლევებს, მოვახდენთ რეაგირებას, შესაძლოა ეს პროცესი უკან დავაბრუნოთ, მაგრამ თუ დადგა დიაბეტი, ეს ნიშნავს, რომ უდიდესი პროცენტი ბეტა უჯრედების უკვე გამოიფიტა. შესაბამისად, ინსულინის გამოყოფა ვეღარ მოხდება იმ ოდენობით, რომ გლუკოზის დონე შევინარჩუნოთ და ეს უკვე ქრონიკული დაავადებაა, რომლის მკურნალობაც მთელი ცხოვრება გრძელდება. თუ მივხედავთ, არც ეს არის სავალალო და ჩვენს ხელშია დიაბეტის მართვაც, თუმცა ჯობია, რომ არ მივიდეთ დიაბეტამდე და შევცვალოთ რისი შეცვლაც შეგვიძლია, იქნება ეს ცხოვრების წესი, კვების რეჟიმი თუ სხვა.

შეიძლება ითქვას, რომ ყველა ადამიანს, ვისაც მკვეთრად გამოხატული ჭარბი წონა აქვს, აქვს ინსულინ რეზისტენტობა?

პრაქტიკულად ასეა. პაციენტები ძალიან ხშირად გვეუბნებიან ფრაზას – არ ვჭამ ბევრს, მაგრამ ვიმატებ, თუმცა მოგეხსენებათ, რომ ასაკთან ერთად ჩვენი ნივთიერებათა ცვლის სიჩქარეც ქვეითდება. აღსანიშნავია ისიც, რომ ბოლო დროს ჩვენი ცხოვრების ტემპიც უფრო ადინამიური გახდა, ნაკლებად გადავადგილდებით ფეხით და ა.შ. დღესდღეობით კი მიდის სპორტის და რეგულარული ვარჯიშის პოპულარიზაცია, მაგრამ ჩემი დაკვირვებით, პაციენტებიდან გამომდინარე, მაინც ვფიქრობ, რომ ადინამიური ერი ვართ.

დაირღვა ჩვენი კვების რეჟიმიც, მოიმატა სტრესმა, სტრესის დროს კი გამოიყოფა კორტიზოლი, რომელიც ასევე მადას გვიმატებს, ხელს უწყობს ინსულინრეზისტენტობას. უფრო მეტ და მეტ ტკბილეულს რომ ვღებულობთ, პანკრეასს კიდევ უფრო მეტად ვტვირთავთ. რაც უფრო მეტი ინსულინი გამოიყოფა, უფრო მეტად ვიმატებთ წონაში, გაცხიმოვნებული უჯრედი უფრო მეტად რეზისტენტული ხდება ინსულინის მიმართ და პანკრეასს უფრო მეტად ვფიტავთ და წონაშიც კიდევ უფრო მეტად ვიმატებთ.

ეს წრე რომ გავარღვიოთ, რომ არ მოხდეს დაავადების პროგრესი და რომ არ მივიდეთ დიაბეტამდე, პირველ რიგში სწორი კვებითი რეკომენდაციები უნდა დავიცვათ. უნდა შევზღუდოთ ადვილად ათვისებადი ნახშირწყლები, ტკბილეულობა და ა.შ. ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს კვების რეჟიმს.

უმჯობესია, ძირითადად დღის პირველი ნახევარი დავტვირთოთ და თუნდაც 3-4-ჯერ შედარებით მცირე ულუფებით ვიკვებოთ და არა ღამით ერთიანად მივიღოთ ბევრი ნახშირწყალი მოშივებულზე. თუ დღის განმავლობაში ხშირად არ გაქვს ნაჭამი, მერე მადასაც ვეღარ აკონტროლებ. რაც უფრო იმატებს ინსულინის დონე, ქვეითდება გლუკოზის დონე. ჰიპოგლიკემიისკენ რომ მივდივართ, უფრო მეტად გვშივდება და ზოგი პაციენტი ამბობს, რომ გონების დაბინდვამდეც კი მიდის, ებინდება მხედველობა, ეწყება შინაგანი კანკალი და ტკბილის მიღების გარეშე ამას ვერ უმკლავდება. სწორედ ეს სიმპტომები მიუთითებს ინსულინრეზისტენტობაზე და ამის დიაგნოსტირებაც შესაძლებელია, შესაძლოა, რომ გლუკოზის დონე განვსაზღვროთ.

როგორც ვთქვით, გლუკოზის დონე შესაძლოა, რომ წლების მანძილზე ნორმალური იყოს, მაგრამ ისაზღვრება ასვე ისაზღვრება ინსულინის დონე სისხლში. ინსულინიც არ არის ისეთი სტაბილური ჰორმონი, რადგან მისი ნახევრად შლის პერიოდი რამდენიმე წუთია. ისაზღვრება ასევე C-პეპტიდი, რომელიც არის ინსულინის შემადგენელი ერთ-ერთი ალფა და ბეტა ჯაჭვის დამაკავშირებელი ცილა და თუ ნამდვილად მომატებულია C-პეპტიდის ან ინსულინის დონე, ამ შემთხვევაში ვსვამთ ამ დიაგნოზს, ინსულინრეზისტენტობის ინდექსს, რომელიც პრინციპში ერთიანდება მეტაბოლურ სინდრომში და როგორც წეღან ვახსენეთ, შესაძლოა, თანხვედრაში იყოს ჭარბ წონასთან ან სიმსუქნესთან. ამ დროს ჩვენს სისხლში ქოლესტერინის დონე ირღვევა, იმატებს ცუდი, ანუ დაბალი სიმკვრივის ქოლესტერინი და კარგი, მაღალი სიმკვრივის ქოლესტერინი, რომელიც პროტექტორია და ჩვენს სისხლძარღვებს იცავს მკვეთრად დაბალია. შესაბამისად, იზრდება ათეროსკლეროზის რისკიც. ათეროსკლეროზი ნიშნავს, რომ სისხლძარღვის შიდა შრე, ენდოთელიუმი ზიანდება, ხდება ანთებითი ცვლილებები. ქოლესტერინის ხანგრძლივი მაღალი მაჩვენებლის გამო შესაძლოა, რომ ფოლაქები გაჩნდეს. თვითონ ინსულინრეზისტენტობამაც შეიძლება დააზიანოს სისხლძარღვები და ასაკში ბევრად მაღალია ისეთი დაავადებების რისკი და ალბათობა, როგორიცაა: იშემია, მიოკარდიუმის ინფარქტი, ინსულტი, ასეთი დაავადებების ალბათობა და რისკი ბევრად მაღალია. როგორც უკვე ვთქვით, ინსულინრეზისტენტობის დროს არტერიული წნევაც იმატებს. შესაბამისად, ამ ყველაფრის მართვა სიმპტომურად ხდება მულტიდისციპლინარული გუნდის, კარდიოლოგის, დიეტოლოგის, ენდოკრინოლოგის მიერ. თუ პაციენტი მოინდომებს და დაემორჩილება ექიმს, შედეგი აუცილებლად მიღწევადია. არსებობს რაღაც რისკფაქტორები, რაც ჩვენს ხელშია, ანუ მოდიფიცირებადია, თუმცა არის რაღაც ისეთი, რაც არამოდიფიცირებადია, მაგალითად, გენეტიკა, სამწუხაროდ, ამას ჩვენ ვერ შევცვლით. ამ დროს ფიზიკური აქტივობა ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან იზრდება კუნთოვანი მას, იზრდება კუნთის მიერ გლუკოზის მოხმარება, ათვისება და მკვეთრად მცირდება ინსულინრეზისტენტობის ხარისხი.

როგორც აღნიშნეთ, დიეტა და ფიზიკური აქტივობა ძალიან მნიშვნელოვანია. რა დროს დგება მკურნალობაში მედიკამენტების ჩართვის აუცილებლობა, მაშინ როცა პაციენტი ვერ იცავს დიეტას თუ როცა კონკრეტული მონაცემები მიგვანიშნებს, რომ მხოლოდ დიეტა საკმარისი არ არის?

პირველ რიგში ყოველთვის ცხოვრების სტილის შეცვლას ვურჩევთ, ვაძლევთ კვებით რეკომენდაციებს, ვურჩევთ ვარჯიშს და თუ ამით ვერ ვერევით პრობლემას, მაშინ არსებობს მედიკამენტები, რომლებიც ინსულინის მგრძნობელობის გაზრდას ახდენს და რომლებიც ძალიან გვეხმარება ასეთ დროს. ეს მედიკამენტები უადვილებს მუშაობას პანკრეასს, ის გამოყოფილი მცირე რაოდენობითი ინსულინიც საკმარისი ხდება გლუკოზის ტრანსპორტირებისათვის და ამით ვიცილებთ ან მინიმუმ ვავადებთ დიაბეტის განვითარების რისკს.

გარდა დიაბეტისა, ინსულინრეზისტენტობამ შეიძლება გამოიწვიოს რეპროდუქციული პრობლემებიც, განსაკუთრებით ქალბატონებში, რადგან ჭარბი რაოდენობით ინსულინი საკვერცხის არასწორ ფუნქციონირებასაც უწყობს ხელს. ხდება იმ უჯრედების სტიმულაცია, რომლებიც ანდროგენებს, ანუ მამაკაცურ ჰორმონებს გამოყოფენ და ქვეითდება ქალური ჰორმონების, ანუ ესტროგენების დონე, რაც შესაძლოა გამოვლინდეს აკნეთი, თმიანობით, მენსტრუალური ციკლის დარღვევით და შესაბამისად, შემდგომ უკვე უშვილობის პრობლემით.

საკმაოდ ხშირია ინსულინრეზისტენტობით გამოწვეული პოლიკისტოზური საკვერცხე. ჭარბი წონის და ინსულინრეზისტენტობის დროს იმატებს გარკვეული სიმსივნური დაავადებების რისკი და არის კორელაცია, რომ ინსულინრეზისტენტობის დროს, მკერდის, სწორი ნაწლავის, ენდომეტრიუმის სიმსივნეების რისკი საკმაოდ მაღალია. ამ დროს ზიანდება სახსრები, იმატებს ართროზების რისკი, ასევე მნიშვნელოვანია, რომ ინსულინრეზისტენტობის დროს შესაძლოა კარცინომების რისკმა მოიმატოს. ინსულინრეზისტენტობა შეიძლება გამოვლინდეს იმით, რომ კანზე, განსაკუთრებით კისრის და იღლიის მიდამოში, გაჩნდეს მუქი ფერის ლაქები, რასაც შავი აკანტოზი ჰქვია. ამ დროს ხდება მელანოციტების გააქტიურება, პიგმენტების ჩალაგება, თვითონ კანის ეპითელიუმის გასქელება, რაც ინსულინრეზისტენტობაზე მიუთითებს.

რა განსხვავებაა პრედიაბეტსა და ინსულინრეზისტენტობას შორის მაშინ, როცა გლიკემიის დონე დარღვეულია? 

როგორც ვთქვით, ეს პროცესი ეტაპობრივად მიდის, ჯერ ვითარდება სიმსუქნე და შემდეგ ჭარბი წონის გამო ინსულინრეზისტენტობა. თავდაპირველად პანკრეასი უმკლავდება ამ ინსულინრეზისტენტობის ხარისხს და მეტი ინსულინის გამომუშავებით ცდილობს, რომ გლუკოზის ტრანსპორტირება უჯრედებამდე არ დაირღვეს, თუმცა ერთ დღესაც შესაძლოა, რომ გლუკოზის დონის მატებამდე მივიდეთ. როგორც აღვნიშნეთ, ეს დროში გაწელილი პროცესია, ახალგაზრდებში შედარებით უფრო დიდხანს გრძელდება, ასაკოვან ადამიანებში უფრო სწრაფად პროგრესირებს. გლუკოზის ნორმა სისხლში უზმოდ უნდა იყოს 100 მილიგრამამდე/დეცილიტრამდე. უზმოდ, 100-დან 126 მილიგრამამდე არის პრედიაბეტული მდგომარეობა, ხოლო თუ  უზმოდ 126-ს გასცდა და დატვირთვის ფონზე, ანუ გლუკოზას ხსნარის მიღებიდან 2 საათში, 200-ს, ეს უკვე დიაბეტზე მიუთითებს. პრედიაბეტიც შეიძლება წლები გრძელდებოდეს, ესეც ძალიან ინდივიდუალურია, გააჩნია გენეტიკურ განწყობას, ოჯახურ ისტორიას, ცხოვრების წესს და ა.შ. შესაძლოა, პრედიაბეტი 2-3 წელიწადშიც პროგრესირდეს და მივიდეთ დიაბეტამდე და შესაძლოა, რომ 10-20 წელიც გრძელდებოდეს. თუ დიაგნოსტირება, ჩარევა და რისკფაქტორების შემცირება დროულად მოხდა, შესაძლოა სრულად ავიცილოთ დიაბეტის განვითარება. ინსულინრეზისტენტობა ძალიან ხშირია ორსულებშიც, რადგან ამ დროს პლაცენტა გამოყოფს პლაცენტარულ აქტოგენს, რომელიც ასევე ხელს უწყობს ინსულინრეზისტენტობას. თან ორსული წონაშიც იმატებს, მართალია ეს ფიზიოლოგიურ მატებაა, თუმცა ბევრი მატება ორსულობის პერიოდში რეკომენდებული არ არის. თუ განვითარდა გესტაციური, ანუ ორსულთა დიაბეტი, იქ უკვე ნაყოფის რისკებია, შესაძლოა გაიზარდოს ნაყოფის წონა, გართულდეს მშობიარობა, საჭირო გახდეს საკეისრო კვეთა, შესაძლოა იყოს ეკლამფსია და ა.შ. უკვე არის სკრინინგული ტესტიც, ორსულობის გარკვეულ ვადაზე  გლუკოზას ყველა ორსულს უმოწმებენ.

რა არის გამოსავალი მაშინ, როცა სახეზეა ჭარბი წონა ინსულინრეზისტენტობით და ადამიანებს ძალიან უჭირთ წონაში კლება? თავად აღნიშნეთ, რომ პაციენტები ხშირად ამბობენ, რომ ბევრს არ ჭამენ, მაგრამ ვერ იკლებენ წონაში, რა შეიძლება იყოს ამის გამომწვევი მთავარი მიზეზი, მაშინ, როცა ადამიანების გარკვეული ჯგუფი ძალიან მარტივად იკლებს წონაში?

პაციენტებს ხშირად ავიწყდებათ, რომ თუ 20 წლის ასაკში რაღაც კონკრეტული რაოდენობით, საკვებით იკვებებოდნენ და არ სუქდებოდნენ, 40 წლის ასაკში ასე ვერ იქნება, რადგან ნივთიერებათა ცვლის სიჩქარე ყოველ დეკადასთან ერთად მკვეთრად ქვეითდება. ინსულინრეზისტენტობისთვის მხოლოდ სიმსუქნე საკმარისი არ არის, დიდი მნიშვნელობა აქვს სად ჩალაგდება ცხიმი. ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს აბდომინალურ გაცხიმოვნებას, ანუ მუცლის ტიპის ცენტრალურ გაცხიმოვნებას. შესაბამისად, ჩვენ მხოლოდ სხეულის მასის ინდექსს კი არ ვითვლით, არამედ ყურადღებას ვაქცევთ, თუ როგორ გადანაწილდება კანქვეშა ცხიმი. თუ სახეზეა მუცლის ტიპის გაცხიმოვნება, ბევრად მაღალია ინსულინის პროდუქცია და ბევრად მაღალია დიაბეტის განვითარების რისკი, ამიტომ ვაფასებთ წელის გარშემოწერილობასაც. რისკ ფაქტორად ითვლება, ქალებში დაახლოებით 88 სანტიმეტრზე მეტი გარშემოწერილობა, ხოლო მამაკაცებში – 102 სანტიმეტრზე მეტი. აღსანიშნავია, რომ სხეულის მასის ინდექსით შეიძლება არ გამოვლინდეს სიმსუქნე, რადგან დიაბეტის დროს ზოგჯერ ძალიან წვრილი კიდურები აქვს ადამიანს, აქვს კუნთოვანი ქსოვილის განლევა და აქვს მხოლოდ აბდომინალური გაცხიმოვნება, ამიტომ ცხიმის გადანაწილებას დიდი მნიშვნელობა აქვს. დიდი მნიშვნელობა აქვს გენეტიკსაც, თუ მშობლებს აქვს ჭარბი წონა, ჩვენ უფრო მეტად ვართ მიდრეკილნი სიმსუქნისკენ. მეტაბოლური სიჩქარე ყველა ადამიანს ინდივიდუალური აქვს. შეიძლება მეტაბოლური სიჩქარის შენელებას სხვა თანმხლები დაავადებებიც იწვევდეს, მაგალითად, ფარისებრი ჯირკვლის პათოლოგია, კუშინგის დაავადება, აკრომეგალია და ა.შ. , თუმცა სიმსუქნის მიზეზი ძირითადად მაინც ჩვენი ცხოვრების წესი, ადინამია და გენეტიკაა. აღსანიშნავია, რომ ათეროსკლეროზის რისკებს ხელს უწყობს მწეველობაც. მწეველ ადამიანებში ორჯერ მაღალია ინფარქტის, ინსულტის და სისხლძარღვთა დაზიანების რისკი. შესაბამისად, უნდა ვეცადოთ შევამციროთ რისკები, თუ ვეწევით, დავანებოთ თავი მოწევას, ცოტა გავაქტიურდეთ, დავიცვათ კვებითი რეკომენდაციები და ა.შ.

რა სიმპტომები მიგვანიშნებს დიაბეტი ტიპი ორზე?

დიაბეტი რამდენიმე ტიპის არსებობს, მედიკამენტოზური დიაბეტი, სხვადასხვა ენდოკრინული დაავადებით გამოწვეული მეორადი დიაბეტი და ა.შ. , თუმცა ძირითადად ორი ტიპია, ტიპი ერთი და ტიპი ორი.

ტიპი ერთი უფრო ახალგაზრდებში ვითარდება პანკრეასის დაზიანებით, ირღვევა ინსულინის სეკრეცია ანუ გამოყოფა თავიდანვე ინსულინით მკურნალობა ხდება საჭირო. ტიპი ორი დიაბეტი უფრო ასაკოვან პაციენტებში გვხდება, თუმცა ეს ასაკიც ძალიან გაახალგაზრდავდა, ადრე თუ 50-60 წლის ზემოთ იყო, დღესდღეობით უკვე 40 წლის ზემოთაც საკმაოდ ხშირია აღნიშნული დიაგნოზი. ოჯახურ ანამნეზს აქაც დიდი მნიშვნელობა აქვს, თუ ერთ მშობელს ჰქონდა დიაბეტი ტიპი ორი, რისკი იმისა, რომ შვილსაც დაემართება დაახლოებით 50 %-მდეა და თუ ორივე მშობელს აქვს ტიპი ორი დიაბეტი, ეს რისკი შეიძლება 80 5-მდეც ადიოდეს. აქაც წამყვანია უმოძრაობა, ადინამიური ცხოვრების წესი და არასწორი კვების რეჟიმი. თუ ჭარბად ვიღებთ ნახშირწყლებს, ვიმატებთ წონაში, არ ვმოძრაობთ, გენეტიკა დამძიმებული გვაქვს, ამ შემთხვევაში ძალიან მაღალია რისკი ტიპი ორი დიაბეტის განვითარების. როგორც ვთქვით, პროცესი ინსულინრეზისტენტობით იწყება, შემდეგ ნელ-ნელა იფიტება პანკრეასი, ბეტა უჯრედები ვეღარ აუდის ამ გადატვირთულ მუშაობას, ვეღარ გამოყოფს იმ ოდენობით ინსულინს, რომ სისხლში შაქრის დონე ნორმის ფარგლებში დაიჭიროს. ჯერ შეიძლება მხოლოდ უზმოდ იმატებდეს შაქრის დონე, შემდეგ კი კვების შემდგომაც. თუ ეს ორივე პროცესი დაირღვა და ორივე მაჩვენებელი მაღალია, დიაბეტამდე მივდივართ, რაც გულისხმობს იმას, რომ პანკრეასის ფუნქცია უკვე დაქვეითებულია, ბეტა უჯრედების უმრავლესობა გამოიფიტა, რაც შეუქცევადია და აუცილებლად ხდება ამის მედიკამენტური მკურნალობა.

ვახსენეთ, მედიკამენტები, რომლებიც ინსულინის მგრძნობელობას ზრდის და თუნდაც იმ მცირე რაოდენობით ინსულინს უფრო ეფექტურს ხდის, რომ მოერიოს გლუკოზის დონის დარეგულირებას სისხლში და თუ ეს არ არის საკმარისი, შემდგომ ეტაპობრივად ხდება სხვადასხვა მედიკამენტების დამატება, შეიძლება ჩართული იყოს 2, 3, 4 მედიკამენტი. არსებობს მედიკამენტების შედარებით ძველი ჯგუფი, სულფანილშარდოვანას ჯგუფის მედიკამენტები, რომელიც აიძულებს პანკრეას, რომ კიდევ უფრო მეტი ინსულინი გამოყოს და ის გამოფიტული ბეტა უჯრედები შესაძლოა, რომ კიდევ უფრო მეტად გამოფიტოს, ამიტომ ამ მედიკამენტებს დღესდღეობით ნაკლებად ვიყენებთ.

ახლა უფრო ახალი თაობის მედიკამენტები შემოვიდა, მაგალითად, ინკრეტინები, დაპაგლიფლოზინი, რომელიც შარდში ზრდის გლუკოზის დონის გამოყოფას, სისხლში აქვეითებს და წონაშიც აკლებინებს. ინკრეტინები და მათი ანალოგები მადას აქვეითებს და გლუკოზის მომატების შემთხვევაში ასტიმულირებს პანკრეასს, რომ გამოყოს ინსულინი, მუდმივად ინსულინის პიკი არ არის და შაქრის დაცემის ანუ ჰიპოგლიკემიის ნაკლებად გვეშინია. არსებული ახალი მედიკამენტები ნამდვილად შემოგვეშველა, საკმაოდ აქტუალური და ეფექტურია დიაბეტის მართვაში. სიმპტომები ნამდვილად აქვს დიაბეტს და უსიმპტომოდ არ მიდის.

როდესაც სისხლში შაქრის დონე იმატებს, ინსულინის დონე თუ მკვეთრად ქვეითდება, პაციენტები წონაში იკლებენ, შარდში იზრდება გლუკოზის დონის გამოყოფა, გახშირებულია შარდვა და პაციენტი გეტყვით, რომ ღამითაც ხშირად დგება მოსაშარდად. პაციენტებს აღენიშნებათ პირის სიმშრალე, გაძლიერებული წყურვილის გრძნობა, უძილობა, თუ შაქრის დონე ძალიან მაღალია, ამან შეიძლება მხედველობის დაბინდვაც გამოიწვიოს.

როდესაც პაციენტი მოგვმართავს იწყება დიაგნოსტირება და ეს არ ხდება მხოლოდ შაქრის დონის განსაზღვრით. არსებობს კიდევ ერთი ასეთი პარამეტრი, გლიკოზირებული ჰემოგლობინი, რომელიც გლუკოზის ბოლო სამი თვის საშუალო არითმეტიკულზე მიუთითებს და თუ არამხოლოდ გლუკოზა, არამედ გლიკოზირებული ჰემოგლობინიც მომატებულია, ჩვენ შეგვიძლია უკვე დავსვათ დიაგნოზი, რომ საქმე ნამდვილად შაქრიან დიაბეტთან გვაქვს, ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, ვსაუბრობ ტიპი ორზე. ამის შემდეგ პაციენტებს ვუხსნით კვების რეჟიმის და ფიზიკური აქტივობის აუცილებლობას. კარგია, თუ დაკავდებიან სპორტით, ივლიან ცურვაზე, აერობიკაზე, უბრალოდ ივარჯიშებენ, არ აქვს მნიშვნელობა, ნებისმიერი ფიზიკური აქტივობა მნიშვნელოვანია, რომ კუნთმა უფრო მეტი გლუკოზა მოიხმაროს, რომ დავაქვეითოთ ინსულინრეზისტენტობის ხარისხი და დავაქვეითოთ სისხლში შაქრის დონე. პლუს ეტაპობრივად ერთვება მედიკამენტები. თუ ერთი მედიკამენტი არ გვშველის წლების მანძილზე, შესაძლოა კომბინირებულ მკურნალობაზე გადავიდეთ და თუ 3-4 კომბინირებული მედიკამენტი საკმარისი არ არის, შემდგომ უკვე ინსულინი ერთვება მკურნალობაში.

ინსულინის სხვადასხვა ტიპის არსებობს, გახანგრძლივებული მოქმედების, რომელიც ფონურად აწესრიგებს გლუკოზის დონეს და ხანმოკლე მოქმედების, ანუ კვების წინ გასაკეთებელი ინსულინი, რომელიც როდესაც რაღაცას შევჭამთ, განსაკუთრებით ნახშირწყლებს და სისხლში შაქრის დონე უცებ, პიკურად მოიმატებს, ამას რომ გაუმკლავდეს და ნორმასთან მიახლოებულ მდგომარეობაში დააბრუნოს, რადგან თუ შაქარი მაღალია აზიანებს ყველა სისხლძარღვს.

მიკრო სისხლძარღვების დაზიანებამ შეიძლება გამოიწვიოს მიკროანგიოპათია, თვალის დაზიანება, რეტინოპათია და შეიძლება მხედველობის დაკარგვამდეც მივიდეს პაციენტი. წვრილი სისხლძარღვების დაზიანების შემთხვევაში შეიძლება ნეფროპათიამდე, ანუ თირკმლის უკმარისობამდე მივიდეს პაციენტი. მსხვილი ყალიბის სისხლძარღვების დაზიანებისას, შეიძლება დაზიანდეს კორონარები და გაიზარდოს იშემიისა და ინფარქტის რისკი. შეიძლება დაზიანდეს საძილე არტერიები, რომელიც კვებავს თავის ტვინს და ამან ინსულტის რისკი გაზარდოს. ასე, რომ დიაბეტი ნამდვილად ითვლება ეკვივალენტად კორონარული დაავადებების. ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არა მხოლოდ შაქრის მოწესრიგებას, არამედ ლიპიდურ ცვლასაც აქვს, ანუ იმას, თუ როგორია ქოლესტერინის მაჩვენებელი. ზოგადი პოპულაციის ნორმა სხვა არის, დიაბეტის დროს სამიზნე მაჩვენებელი კი სხვაა, ამიტომ რომც არ იყოს დარღვეული ზოგადი პოპულაციის ნორმა, მაინც ინიშნება ჰიპოლიპიდემიური მკურნალობა და ეს მკურნალობაც მუდმივია. თუ არის წნევის პრობლემა, ანტიჰიპერტენზიული მკურნალობის ჩართვა არის აუცილებელი, რომ დავიცვათ სისხლძარღვები და არ განვითარდეს თირკმლის უკმარისობა, გულის უკმარისობა და ა.შ. თუ არის რაღაც მიდრეკილება თრომბოზებისკენ, აუცილებლად კოაგულოგრამას ვნახულობთ და ანტიკოაგულანტიც ინიშნება, რომ თრომბოზების რისკი შევამციროთ და სისხლძარღვის ენდოთელიუმზე ათეროსკლეროზის რისკი შემცირდეს და იშემია, ინფარქტი, ინსულტი არ განვითარდეს. ამ ყველაფრის მართვა ექიმისა და პაციენტის კომუნიკაციით ხდება. მინიმუმ სამ, ექვს თვეში ერთხელ და როცა უკვე დასტაბილურდება მდგომარეობა, წელიწადში 2-ჯერ ვიზიტი ექიმთან აუცილებელია. პაციენტსა და ექიმს შორის კონტაქტი მუდმივი უნდა იყოს და მუდმივად უნდა ხდებოდეს გლიკემიის კონტროლი. არსებობს პორტატული აპარატი, გლუკომეტრი, რომელიც სისხლში შაქრის განსაზღვრისთვის გამოიყენება. პაციენტებს ეძლევათ რეკომენდაცია, რომ ხშირად იკონტროლონ გლუკოზა. ხშირად გაიგებთ ასეთ რაღაცას, ვხვდები, როცა მიწევს მაღლა გლუკოზის დონე, მაღალ შაქარს ვგრძნობ და არ ვიზომავ, თუმცა ეს არასწორია, რადგან ჩვენ ყველაფერს ვეგუებით, როდესაც ეს უკვე წლები გრძელდება მაღალ გლუკოზას ისე აღიქვამს ორგანიზმი, როგორც ნორმას და შესაძლოა არანაირი სიმპტომი არ გამოიწვიოს. შესაბამისად რეგულარულ თვითკონტროლს და მონიტორინგს დიდი მნიშვნელობა აქვს.

როგორია სწორი კვების მთავარი პრინციპები?

მართალია, დღესდღეობით ძალიან რთულია, მაგრამ უნდა ვეცადოთ და რეჟიმს მივაქციოთ ყურადღება. ვეცადოთ, არ გავიდეთ სახლიდან მშივრები და ის მინიმალური საუზმე მაინც მივირთვათ. სამსახურში აუცილებლად უნდა შევძლოთ წახემსება, თუნდაც ხილით, სალათით. სადილზე აუცილებლად უნდა მივიღოთ ცოტა ნოყიერი პროდუქტი, რომ ღამისთვის მოშივებულები არ ვიყოთ. განსაკუთრებით უნდა ავკრძალოთ შაქარი, თაფლი, ტკბილი წვენები და ა.შ. სხვათა შორის, იყიდება პროდუქტები, რომლებიც სტევიათი არის დამტკბარი, მაგალითად შოკოლადები და შეგვიძლია ხანდახან ამით დავიკმაყოფილოთ ტკბილზე მოთხოვნილება. ბოსტნეულს რაც მეტს მივიღებთ უკეთესია, რადგან ხრაშუნა, უჯრედისით მდიდარი ბოსტნეული კუჭში დიდ მოცულობას იკავებს, შემდგომ დანაყრების პროცესი უფრო ადვილად მოდის და რასაც დავაყოლებთ ბოსტნეულს, იქნება ეს ცხიმიანი საკვები თუ ნახშირწყლები, მის შეწოვასაც შეწოვასაც ეს უჯრედისი და ბოჭკო შედარებით ზღუდავს. ხილიც აუცილებლად მივიღოთ, რადგან მდიდარია ვიტამინებით, მინერალებით და დღეში 2-3 ულუფა კვებებს შორის ან კვების შემდგომ დაშვებულია. უმჯობესია, ღამით არ მივიღოთ ხილი, რადგან ხილის ფრუქტოზას გლუკოზას შაქრის დონის აწევა შეუძლია. შეგვიძლია მივირთვათ პურიც, 1-2 ნაჭერი ერთ კვებაზე, უბრალოდ, უმჯობესია პური იყოს უხეში, დაღერღილი ხორბლისგან გამომცხვარი. პური ასევე შეგვიძლია ჩავანაცვლოთ სხვა რთულად თვისებადი ნახშირწყლებით, მჭადით, ბურღულით, წიწიბურათი, კარტოფილით, ოღონდ მცირე რაოდენობით. თუ კარტოფილით ან ბრინჯით არის კერძი მომზადებული, ეცადეთ, პური აღარ მიაყოლოთ. ხორცი რკინით მდიდარია და ვერ ავკრძალავთ, აუცილებელია. კვირაში 2-3-ჯერ თუ გამოგვივა სადილზე იდეალურია, უბრალოდ, ეს ხორცი ნაკლებ ცხიმიანი უნდა იყოს, რომ არ აგვიწიოს ქოლესტერინის დონე. უნდა მოვერიდოთ ნახარშებს, რომ ქოლესტერინი არ გავზარდოთ სისხლში. ძალიან სასარგებლო პროდუქტია თევზი, შეიცავს D ვიტამინს, ომეგა სამს და კვირაში 1-2-ჯერ თევზსაც თუ მიირთმევთ, ესეც ძალიან კარგი იქნება. უნდა ავკრძალოთ ძალიან ცხიმიანი პროდუქტები, დაკონსერვებული პროდუქტები, ტკბილეულობა, ცომეულობა, ნელ-ნელა უნდა გადავეწყოთ ჯანსაღ კვებაზე. ეს ქრონიკული და ხანგრძლივი პროცესია, თუ პაციენტი მკაცრ დიეტას დაიცავს და უცებ მოიკლებს წონაში და შემდგომ ყველაფერს დაარღვევს, უფრო მეტად მოიმატებს და ასე ერთ წრეზე იტრიალებს. ვიკლებთ ნელ-ნელა, რომ შევინარჩუნოთ წონა. რეჟიმს ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს. რადიკალურ ცვლილებებსაც არ ვითხოვთ პაციენტებს. ათასში ერთხელ ყველაფრის უფლებასაც ვაძლევთ, თუ რაიმე დღესასწაულია, თუმცა მეორე დღეს ჩვეულებრივ უნდა განაგრძონ სწორი კვება. შიმშილი არავითარ შემთხვევაში არ გვინდა, შიმშილი უდიდესი სტრესია ორგანიზმისთვის.