თბილისში მცხოვრები 12 წლის გოგონა სკოლაში ტელეფონს აღარ ატარებს.
„თუ ბოლო მოდელის აიფონი არ გაქვს, ამბობენ, რომ ღარიბი ხარ’“, – გვიყვება მისი დედა.
ეს თითქოს მარტივი ისტორია აღწერს სიღრმისეულ და მწვავე პრობლემას – ბულინგს, რომელიც უკვე წლებია, ჩუმად მიმდინარეობს ქართულ სკოლებში.
მიუხედავად განათლების რეფორმებისა და მრავალი პრევენციული კამპანიისა, ბულინგი კვლავ ერთ-ერთ ყველაზე მტკივნეულ და დაურეგულირებელ სოციალურ პრობლემად რჩება.
სისტემური პრობლემა – არა მხოლოდ კონკრეტული სკოლების
საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ ჩატარებული მონიტორინგი აჩვენებს, რომ ბულინგი არ არის მხოლოდ საჯარო სკოლების პრობლემა – ის ვრცელდება კერძო სექტორშიც.
კვლევისას დადგინდა, რომ ბევრ კერძო სკოლას არ გააჩნია ბულინგზე რეაგირების მექანიზმი ან სავალდებულო ბავშვთა დაცვის წესების ცოდნა.
UNICEF-ის კვლევის თანახმად:
• 47.1% მოსწავლე აცხადებს, რომ განიცადა ფიზიკური ძალადობა;
• 47.5% – ფსიქოლოგიური.
ეს მონაცემები ცხადყოფს, რომ პრობლემა უნივერსალურია. არ არსებობს „უსაფრთხო ტიპის სკოლა“. მთავარი განსხვავება იმაშია, როგორ რეაგირებს ან არ რეაგირებს სისტემა.
ბულინგის ახალი სახე – სოციალური ზეწოლა და სტატუსი
დღეს ბულინგი ხშირად აღარ გამოიხატება ფიზიკურ ძალადობაში.
ის ცვლის ფორმას და ხდება სოციალური ბულინგი – დაცინვა იმის გამო, თუ ვის რა ტელეფონი, ტანსაცმელი ან სოციალური სტატუსი აქვს.
„თუ ბოლო მოდელის ტელეფონი არ გაქვს, გეუბნებიან, რომ ჩამორჩენილი ხარ,“ – ამბობს 14 წლის მოსწავლე თბილისიდან.
„დედამ მითხრა, საერთოდ აღარ წამეღო ტელეფონი სკოლაში,“ – დასძენს მეორე.
ფსიქოლოგები ამ ქცევას სტატუსზე დაფუძნებულ ბულინგს უწოდებენ.
იგი აირეკლავს იმ ღირებულებებს, რაც მშობლებს, მასწავლებლებს და ზოგადად საზოგადოებას სჭირდებათ გადახედოს.
UNICEF-ის ახალი ანგარიში ხაზს უსვამს, რომ ოჯახური გარემო – აგრესიული ტონი, ზეწოლა და უკომუნიკაციო დამოკიდებულება – ხშირად იწვევს ბავშვის მსგავსი ქცევის გამეორებას სკოლაშიც.
სკოლის რეალური ბერკეტები ბულინგის წინააღმდეგ
თეორიულად, ყველა სკოლა უნდა ხელმძღვანელობდეს ბავშვთა დაცვის სავალდებულო წესებით.
თუმცა პრაქტიკაში მექანიზმები ხშირ შემთხვევაში არაეფექტიანია.
მექანიზმი
დისციპლინური საბჭო
ფსიქოლოგი
მშობელთა საბჭო
თეორიულად
შეუძლია გაფრთხილება ან დროებითი შეჩერება
უნდა შეაფასოს ორივე მხარე
უნდა აკონტროლებდეს გარემოს
რეალობაში
იშვიათად მუშაობს – ერიდებიან სკანდალს
ხშირ შემთხვევაში მხოლოდ ფორმალურად ასრულებს ფუნქციას
არ იკრიბება ან არ არის ინფორმირებული
„ფსიქოლოგები გვყავს, მაგრამ გადატვირთულები არიან და სათანადო მომზადება არ აქვთ,“ – ამბობს ერთ-ერთი სკოლის დირექტორი.
შეუძლია თუ არა სკოლას ბულერის გარიცხვა
კანონით ეს შესაძლებელია მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში, როდესაც განმეორებით არღვევს ბავშვის ქცევა სხვათა უსაფრთხოებას.
თუმცა პრაქტიკაში ეს ნაბიჯი იშვიათია: დირექტორები თავს არიდებენ მკაცრ ზომებს, მშობელთა პროტესტის ან სამინისტროს ბიუროკრატიული პროცესების შიშით.
„მასწავლებელმა მითხრა, უბრალოდ ხუმრობა იყოო,“ – ჰყვება ეკა მ., 13 წლის გოგოს დედა.
„სკოლა გამოვცვალეთ, მაგრამ შიში ისევ დარჩა.“
სუსტი რგოლი – სკოლის ფსიქოლოგები
ფსიქოლოგების როლი გადამწყვეტია, მაგრამ ბევრ სკოლაში ისინი მხოლოდ ფორმალურად არიან დანიშნული.
ზოგიერთი სპეციალისტი ერთდროულად ოთხ სკოლაში მუშაობს და თითოეულში კვირაში მხოლოდ ერთხელ ჩადის.
UNICEF-ის ანგარიში „Child Disciplinary Practice in Georgia“ ხაზს უსვამს, რომ ფსიქოლოგების გადამზადება და მათი სრულ განაკვეთზე დასაქმება აუცილებელია, რათა ისინი რეალურად ჩაერიონ პროცესში.
ბულინგი ონლაინ სივრცეში
ბოლოს წლებში ბულინგი აქტიურად გადაინაცვლა ციფრულ სამყაროში – ჩატებში, სოციალურ ქსელებში, კლასის Telegram და WhatsApp ჯგუფებში.
თბილისში შემთხვევები უფრო ხშირად ფიქსირდება, მაგრამ რეგიონებში პრობლემა უფრო ღრმადაა დაფარული.
საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მონაცემებით, არასრულწლოვანთა შორის კიბერბულინგის შემთხვევები ყოველწლიურად იზრდება.
რა მუშაობს და რა არა
საერთაშორისო გამოცდილება აჩვენებს, რომ მხოლოდ სკოლის მასშტაბური მიდგომა იძლევა შედეგს.
ეს გულისხმობს:
• მკაფიო წესებს ბულინგის წინააღმდეგ;
• ანონიმური შეტყობინების სისტემას;
• მასწავლებელთა ტრენინგებს;
• ფსიქოლოგის სრულ განაკვეთზე მუშაობას;
• მშობელთა აქტიურ ჩართულობას.
თბილისის რამდენიმე სკოლამ, სადაც მსგავსი მიდგომა დანერგეს, ბულინგის შემთხვევების რაოდენობა ერთი წლის განმავლობაში 30%-ით შეამცირა.
პრობლემა სკოლაში რომ აღმოიფხვრას და ქუჩაში არ გადაინაცვლოს
საკითხთან დაკავშირებით „ფორტუნა“ ესაუბრა განათლების სამინისტროს სკოლამდელი და ზოგადი განათლების დეპარტამენტის უფროსს ლალი კალანდაძეს:
„პრევენციის მიზნით ბევრი ღონისძიება ტარდება. რთულია სტატისტიკის წარმოება, რადგან არსებობს განსხვავებული მიზეზები, თანაც შესაძლოა ახალი დაემატოს, რასაც წინასწარ ვერ გათვლი.
განათლების სამინისტრო, სახალხო დამცველი, მანდატურის სამსახური, შსს ერთად არაერთ ღონისძიებას ატარებს. ეს საკითხი უკვე საკანონმდებლო დონეზეა მოგვარებული და მანდატურს შეუძლია ეგრევე ჩაერთოს პრობლემის მოგვარებაში.
კიბერბულინგი მთელ მსოფლიოშია მოდებული. ამ მიმართულებით ცნობადობის ამაღლებაა საჭირო და ამას მივყვებით. ხორციელდება მედიწიგნიერების პროგრამა, რომ მოსწავლემ არ გაუზიაროს სხვას პირადი მონაცემები, ასევე არ შევიდეს საეჭვო ვებგვერდებზე და იქაც არ შეიყვანოს საკუთარი მონაცემები. ასევე მნიშვნელოვანია მშობლების ცნობიერების ამაღლება და რა თქმა უნდა მასწავლებელი, რომელიც მაინც პირველი პირია პრობლემის შემხებლობის მხრივ.
ჩვენ სკოლის სივრცეს მეტ-ნაკლებად ვაკონტროლებთ. თუ ეჭვის საფუძველია, რეაგირება მყისიერად ხდება. მასწავლებლების გადამზადებაც მიმდინარეობს. მანდატურები არიან ჩართული, რაიონებში ოფიცრები მუშაობენ. თუ ხდება რაიმე ტიპის შელაპარაკება, სკოლაში ბოლომდე მიყვებიან, შსს-ც ჩართულია, რომ კონფლიქტმა ქუჩაში არ გადაინაცვლოს. ყველა უწყება ცდილობს მორიგება მოხდეს, პრობლემა მაქსიმალურად სკოლაში აღმოიფხვრას და არ გადავიდეს ქუჩაში“.
რატომ რჩება ბულინგი დაუძლეველ პრობლემად
საკითხთან დაკავშირებით „ფორტუნა“ ესაუბრა ფსიქოლოგიისა და განათლების მეცნიერებათა ფაკულტეტის დეკან თამარ გაგოშიძეს.
„სკოლა და ოჯახები ვერ თანამშრომლობენ, ჩაგვრა კი ისეთი ფენომენია, რომელსაც სჭირდება თანამშრომლობა. ჩვენ ვართ მაგალითები ჩვენი შვილებისთვის, რა მაგალითს ხედავენ ისინი ჩვენგან? ისინი ხედავენ ჩვენს ძალადობას ერთმანეთზე, ფიზიკურად შეიძლება არა, თუმცა ფსიქოლოგიური ძალადობა არ ჩამოუვარდება ფიზიკურს. გარდა ამისა, ხშირია ინტერნეტბულინგი, Facebook, მედია არის აკლებული ერთმანეთის სიძულვილით. მე, ადამიანს, არ მაქვს საშუალება ვნახო პოზიტიური მაგალითი. ბავშვები ჩვენი მიმბაძველები არიან. ბავშვები არიან მსხვერპლი უფროსების არასწორი დამოკიდებულებებისა და „ვითომ“ ღირებულებების. ადამიანების დიდ ნაწილს ემოციური რეგულაციების პრობლემა აქვს, ჩვენ პოსტ-ტრავმატული საზოგადოება ვართ, დეპრესიული ნიშნებით. მშობელს და მასწავლებელს, რომლებსაც ცხოვრება არ უხარიათ და აქვთ შეხება ბავშვთან, გავლენა აქვთ მასზე, შედეგად არც ბავშვს უხარია ცხოვრება.
მშობელი უნდა გაერკვეს რა ხდება, მას უნდა ჰქონდეს მჭიდრო კონტაქტი მასწავლებელთან, ჩვენ არ ვიცით ფაქტებზე დაფუძნებული ურთიერთობა, თანამშრომლობა და საუბარი, მშობელი წინასწარ განწყობილი მიდის საჩხუბრად სკოლასთან. ბავშვისთვის იმის შეთავაზება, რომ მან საკუთარი პრობლემები თვითონ მოაგვაროს, არ არის სწორი, მით უმეტეს მცირეწლოვანი ბავშვი ამ პრობლემას ვერ მიხედავს. რას ვასწავლით სკოლაში და ოჯახში ბავშვს? უნდა იყოს პირველი, უნდა ჩამოიშოროს ყველა, უნდა გახდეს მდიდარი, ჰყავდეს გავლენიანი მეგობრები, მთავარი კი გვავიწყდება – ჩვენ არ ვიცით, რას გრძნობს ბავშვი.
მოძალადე ბავშვიც და მოზრდილიც არის მსხვერპლი. მოძალადეები არ ხდებიან კარგი ცხოვრების გამო, მათ აქვთ ცუდი გამოცდილება ადამიანებთან ურთიერთობის, ისინი თვითონ შეიძლება იყვნენ ძალადობის მსხვერპლნი, არ ჰქონდეთ სტრესთან მდგრადი გამკლავების უნარი. განსაკუთრებით ბიჭებს ეხებათ, რადგან ბიჭები, სტრესის და დეპრესიის დროს, აგრესიით პასუხობენ სიტუაციას. ბევრი შემთხვევა მაქვს, როცა მშობლები ჩივიან სკოლებში ბულინგის ფაქტებზე, სკოლები ვერ აგვარებენ ამ სიტუაციას, რადგან თანამშრომლობა ერთმანეთის დაბრალებაში გადადის. ადამიანები ძალადობის წინააღმდეგ იბრძვიან, თუმცა საბოლოო ჯამში ერთმანეთს ებრძვიან და ისევ ძალადობრივ სტრატეგიებს იყენებენ.
საქართველოში მშობლები ყიდულობენ სათამაშოებს, უსრულებენ ყველა მოთხოვნილებას, მაგრამ საბოლოოდ დამოუკიდებლად არჩევანის და ცხოვრების საშუალების უფლებას არ აძლევენ. მშობლების ლოგიკა შემდეგია: მე ყველა მოთხოვნილებას ვუკმაყოფილებ, მაგრამ იმ წესით უნდა იცხოვროს, რა წესითაც მე მინდა, ვატარებ ცეკვაზე, მუსიკაზე, იმიტომ რომ ასე მინდა. სანამ ეს არ დამთავრდება, გაიზრდებიან მოძალადე ბავშვები.
ბაღში ან სკოლაში მშობელი ბავშვს ეკითხება რა ჭამა, მასწავლებელსაც ამას ეკითხება, თუმცა მთავარი ავიწყდება, ჰკითხოს რა ისწავლა, რა ეწყინა ან გაუხარდა მის შვილს. არც საკუთარ თავს ეკითხება მშობელი, რა უხარია და ცხოვრობს ასე. ამიტომ ვურჩევ მშობელს, ნახევარი საათი გამოყოს და ემოციურად მისაწვდომი გახდეს საკუთარი შვილისთვის.
დღეს ამერიკულ და ბრიტანულ სკოლებში შეტანილია საგნად ემოციური ინტელექტის მართვა. ეს აღმოჩნდა მთავარი ცოდნის მიღებისთვის, კარიერის გაკეთებისა და ზოგადად, ცხოვრებისთვის. ისინი ჩვენზე უარეს მდგომარეობაში იყვნენ, ეს პრობლემა დაინახეს, აღიარეს და მუშაობენ“.
ძირითადი სტატისტიკა
მოსწავლეები, რომლებმაც განიცადეს ძალადობა სკოლაში: 47.5%;
ფიზიკური ძალადობის შემთხვევები: 47.1%;
კვლევის ობიექტი: 109 სკოლა;
ძირითადი მიზეზები: სოციალური ზეწოლა, ფსიქოლოგიური სტრესი, ოჯახური ფონი;
ეკონომიკური განსხვავება: მნიშვნელოვნად არ მოქმედებს.
(წყარო: UNICEF, საქართველოს სახალხო დამცველი, 2017–2024)
ბულინგი საქართველოში მხოლოდ ბავშვთა აგრესია არ არის. ეს არის სარკე, რომელიც გვაჩვენებს, რამდენად ვართ საზოგადოების დონეზე მზად პატივისცემისა და თანაგრძნობის სწავლებისთვის.
სანამ სკოლა არ დაიცავს ღირსებას ისეთივე პასუხისმგებლობით, როგორც აკადემიურ შედეგებს, ბავშვები განაგრძობენ სწავლას ყველაზე საშიში გაკვეთილისას:
რომ სისასტიკე დასაშვებია და ჩუმად ყოფნა უსაფრთხოა.
„განათლება ადამიანობის გარეშე – მხოლოდ გადარჩენაა, არა განვითარება,“ – ამბობს ფსიქოლოგი ნინო კ.
ფოტო: spencerclarkegroup
lockoutusa
psychologs
worksheets
childrenfirstcanada
oasmiles
