ღვიძლმა ტკივილი არ იცის, მაგრამ საფრთხე რეალურია! – ქირურგი ლევან გოგიჩაიშვილი ღვიძლისა და ნაღვლის ბუშტის დაავადებებზე გადაცემაში „სტუმრად ექიმთან“

„რომელია ყველაზე მეტად გავრცელებული ღვიძლის და ნაღვლის ბუშტის პათოლოგიები, ახასიათებს თუ არა ღვიძლის პრობლემებს სიმპტომატიკა, ვინ არიან ციროზის, ღვიძლის ონკოლოგიური დაავადებების განვითარების რისკის ქვეშ, აღნიშნული პრობლემების დროს როგორია გამოსავალი და მკურნალობის მეთოდები“ – ამ და სხვა საინტერესო თემებზე ნატა ხარაშვილის გადაცემაში „სტუმრად ექიმთან“  ზოგადმა ქირურგმა, ტრანსპლანტოლოგმა, ონკოლოგმა, ევროპის ქირურგ ონკოლოგთა საზოგადოების წევრმა – ლევან გოგიჩაიშვილმა ისაუბრა.

ბატონო ლევან, ყველაზე მეტად ღვიძლის რა პათოლოგიები არის გავრცელებული, რა პრობლემით მოგმართავენ ყველაზე ხშირად?

ღვიძლის დაავადებები ძალიან საინტერესოა და მე ვიტყოდი, რომ ეს ერთ-ერთი ყველაზე ახალგაზრდა მიმართულებაა ქირურგიაში, მათ შორის, ისეთ რთულ ქირურგიაში, როგორიცაა კარდიოქირურგია, ნეიროქირურგია. დღემდე არის მითი, რომ ეს არის ხელშეუხებელი ორგანო და რომ მასზე არაფრის კეთება არ შეიძლება.

იყო ერთი ძალიან საინტერესო პიროვნება, ბიარი, რომელმაც გვამებზე ისწავლა ღვიძლის აგებულება და ღვიძლში არის ერთ-ერთი ადგილი, რომელსაც ბიარის სივრცე ჰქვია, მაგრამ თვითონ ბიარი ისე წავიდა ამ ქვეყნიდან, რომ ეს სივრცე ცოცხალ ადამიანზე ნანახი არ ჰქონდა. დღეს, ჩვენთან ამას რეგულარული ხასიათი აქვს, ბიარის სივრცის მობილიზაციის გარეშე, ღვიძლის ქირურგიის გაკეთება, პრაქტიკულად, არ ხდება.

ღვიძლი ძალიან რთული ორგანოა, ძალიან ბევრი ქვეყანა, სხვადასხვა სკოლა მას ჩვენი ორგანიზმის ქიმიურ ქარხნად მოიხსენიებს. რაც ცნობილია, დაახლოებით, 600-მდე სხვადასხვა პროცესი მიდის ღვიძლის უჯრედებში, იმის გარდა, რაც ყველა სხვა დანარჩენ უჯრედებში მიდის. შესაბამისად, ამ ორგანოს ბუნებამ ძალიან დიდი რეზერვები მისცა, მაგრამ თუ ამ ორგანოს მიმართ ხანგრძლივად გრძელდება ბოროტი ქცევა, ეს აუცილებლად აისახება.

ყველაზე გავრცელებული დაავადება ღვიძლის ციროზია. ღვიძლის ციროზთან არის ასოცირებული ძალიან ბევრი სხვა დაავადება. ჩვენ ახლა არ ვსაუბრობთ მემკვიდრეობით დაავადებებზე, ვსაუბრობთ შეძენილ დაავადებებზე, რადგან მემკვიდრეობითი დაზიანებები კიდევ ცალკე თემაა, კი, ხშირად იქაც საჭიროა ქირურგია, მაგრამ პირველ ეტაპზე, შესაძლებელია, ქირურგიის გარეშე გამოსვლაც. შეძენილი დაავადებების შემთხვევაში, ღვიძლის დაავადებების უმრავლესობაში, საბოლოო ჯამში, ქირურგიული ჩარევა, თუნდაც, გადანერგვა საჭიროა. არის ძალიან ბევრი სხვა მნიშვნელობის ჩარევაც. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ღვიძლის ციროზი ღვიძლის დაავადებების საბოლოო სტადიად ითვლება, თუმცა ამ საბოლოო სტადიას კიდევ მოსდევს შემდგომი დაავადებები, მაგალითად, ღვიძლის პირველადი ავთვისებიანი სიმსივნე, ჰეპატოცელულური კარცინომა, რაც პირადად ჩემი და ჩემი ჯგუფის თემაა. ამ მიმართულებით დიდი კვლევები გვაქვს ჩატარებული.

საბედნიეროდ, ჩვენთან C ჰეპატიტის ელიმინაციის პროგრამამ ძალიან შეამცირა ამ დაავადებით ავადობა, თვეში, საშუალოდ, 50-დან 100-მდე ახალ შემთხვევას თუ ვნახულობდი, ახლა, შეიძლება, რომ თვის განმავლობაში 5-6 შემთხვევა ვნახო.

რას გვეტყვით B ჰეპატიტზე?

ალბათ, ეს უფრო ინფექციონისტების პრეროგატივაა, მაგრამ ქირურგიულად რომ შევხედოთ, B ჰეპატიტი გაცილებით აგრესიული და ცუდი დაავადება იყო აქამდე. ჩემი სტუდენტობის პერიოდში, ჩვენ C ჰეპატიტის სახელი არც კი ვიცოდით, ასევე არც A და B. შემდეგ, გაჩნდა, რომ ამ ვირუსს ჰქვია C ჰეპატიტი. ის უკურნებელ და პრაქტიკულად, სასიკვდილო დაავადებად ითვლებოდა. ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ, ეს გახდა უკვე განკურნებადი, მაგრამ ძნელად სამკურნალო ქრონიკული დაავადება. დღესდღეობით, თანამედროვე, პირდაპირი მოქმედების ანტივირუსულმა პრეპარატებმა მთლიანად შეცვალა სურათი, ის გახდა მარტივად მართვადი და მარტივად განკურნებადი დაავადება, უმრავლეს შემთხვევაში, უბრალოდ, ის ძვირადღირებულ მკურნალობას საჭიროებს. შესაბამისად, მისი გართულებები, ციროზი, ჰეპატოცელულური კარცინომა ძალიან შემცირდა, თუმცა განკურნების შემთხვევაშიც, რისკი ჰეპატოცელულური კარცინომით, კიბოთი ავადობის, მაინც არსებობს. შესაბამისად, ადამიანებმა, რომლებიც იყვნენ დიაგნოსტირებულნი, ჩაიტარეს მკურნალობა, 6 თვეში ერთხელ მაინც აუცილებლად უნდა ჩაიტარონ ულტრაბგერითი კვლევა. არაერთი შემთხვევა ყოფილა, რომ  მაგალითად, 10 წლის წინ იმკურნალა პაციენტმა, ყველაფერი კარგად იყო, მაგრამ შემდგომ, წლების მერე, ისეთ დროს ჩაიტარა კვლევები, რომ უკვე ისე შორს იყო წასული შემთხვევა, რომ ჩარევის რეზერვები აღარ იყო.

B ჰეპატიტის შემთხვევაში, იწყება ისევ პირდაპირი მოქმედების ანტივირუსული პრეპარატებით მკურნალობა, 2024 წლის ბოლოდან ჩაირთო ეს მკურნალობის სქემა. ამ შემთხვევაში, ზუსტად ვერ გეტყვით, კვლევების გარდა, პრაქტიკული შედეგები ჯერ ცნობილი არ არის, მაგრამ C ჰეპატიტის შემთხვევაში, ძალიან დიდი საქმე გააკეთა პირდაპირი მოქმედების ანტივირუსულმა მედიკამენტებმა, იმდენადაც კი, რომ ქირურგებს საქმე შეგვიმცირა. 

არსებობს მოსაზრებმა, რომ ღვიძლმა ტკივილი არ იცის, რამდენად სწორია ეს შეხედულება,  რა პროცესამდე არ გვაძლევს ღვიძლი სიმპტომატიკას, ტკივილს?

სწორი მოსაზრებაა, ღვიძლმა ნამდვილად არ იცის ტკივილი. ღვიძლი უნდა წარმოვიდგინოთ, როგორც ორგანო, რომელიც სხვადასხვა სტრუქტურებისგან შედგება, მაგალითად, როგორც შენობა, რომელსაც აქვს ღობე, კარკასი, ოთახები, გაყვანილობა და ა.შ. შეიძლება, ცოტა ცუდი შედარებაა, მაგრამ ზუსტად იმავენაირადაა წარმოდგენილი ღვიძლის ქსოვილი. ძირითადად, ტკივილი ღვიძლის მხოლოდ და მხოლოდ იმ ნაწილზე მიდის, რომელსაც გლისონის კაფსულა ჰქვია. ღვიძლი არის დაფარული კაფსულით და ტკივილი არის იმ შემთხვევაში, თუ კაფსულა ან ძალიან გაიჭიმა ან ანთებადია, ანუ ღვიძლი ძალიან დიდი უნდა გახდეს ზომაში, რაღაც მწვავე პრობლემის გამო, რომ იყოს სიმძიმის შეგრძნება, ტკივილი. როდესაც ვაკეთებთ ჩარევებს, სიტყვაზე ბიოფსიას, გლისონის კაფსულის გადალახვის შემდეგ, ღვიძლის შიგნით, უჯრედებში რომ ვმანიპულირებთ, გაღვიძებულ პაციენტს აქვს შეგრძნებები, მაგრამ ტკივილი არ აქვს. დაავადებების შემთხვევაშიც ასე ხდება, მაგალითად, თუ სიმსივნური პროცესი არ ჩაიზარდა გლისონის კაფსულაში ან არ ჩაკეტა სისხლძარღვი ან რაღაც მაგისტრალური პრობლემა თუ არ წარმოშვა, რეალურად, ტკივილი არ აისახება და ზუსტად ეს არის იმის მიზეზი, რომ ძირითად შემთხვევებში, ღვიძლის ავთვისებიანი სიმსივნეები ძალიან გვიან დგინდება. შესაბამისად, კიდევ ერთხელ მოვუწოდებ იმ ადამიანებს, რომელთაც ნებისმიერი ჰეპატიტის გამო ჩატარებული აქვთ მკურნალობა, რომ რეგულარულად, 6 თვეში ერთხელ ჩაიტარონ სკრინინგი. განკურნების შემდეგაც, 10-12 წელი ითვლება, რომ ჰეპატოცელულური კიბოთი ავადობის რისკი არის. რაც უფრო ადრეულ ეტაპზე მოხდება პრობლემის დადგენა, მით უფრო კარგი იქნება შედეგი. პირადად ჩვენ, 88% გვაქვს განკურნების, სადაც ქირურგიული ჩარევა განვახორციელეთ. თუ ქირურგიული ჩარევა არ განხორციელდა, მაშინ განკურნებაზე არ ვლაპარაკობთ, პროცესის შენელება, შეჩერებაზე, ადამიანის სიცოცხლის ხარისხის გაუმჯობესებაზე ვლაპარაკობთ.

არსებობს თუ არა რაიმე სტატისტიკა, რომელიც გვეუბნება ღვიძლის პრობლემების დაწყებიდან რა პერიოდის შემდეგ შეიძლება, რომ  ღვიძლის ციროზი, ონკოლოგიური პროცესები განვითარდეს?

რა თქმა უნდა, შეუძლებელია, მედიცინაში ყველაფერი გათვალო, მაგრამ სტატისტიკა არის მეცნიერების ის ნაწილი, რომელიც ძალიან გვიყვარს მედიცინაში. დღესდღეობით, დაახლოებით, 50 წლიანი სტატისტიკური შედეგები გვაქვს და ითვლება, რომ ციროზი შეძენილი დაავადების დაწყებიდან, მაგალითად, C ჰეპატიტით ინფიცირებიდან, თუ პაციენტმა არ იმკურნალა, დაახლოებით, 25-30 წლის შემდეგ ვითარდება და ჩვენ უკვე ვიღებთ კარგად გამოხატულ ციროზს. რა თქმა უნდა, ამ კარგად გამოხატულ ციროზშიც არის მისი შეფასების სკალები. ციროზის შემდეგ ყველა პაციენტს არ ემართება ღვიძლის სიმსივნე, მაგრამ ღვიძლის სიმსივნის განვითარების ალბათობა, ძალიან დიდია, ამიტომ ნებისმიერ პაციენტს, რომელსაც აქვს ციროზი, რაც არ უნდა მსუბუქი იყოს ის, ყოველთვის აქვს რისკი, რომ ჰეპატოცელულური კარცინომა განუვითარდეს. შესაბამისად, ასეთმა პაციენტებმა აუცილებლად უნდა ჩაიტარონ ულტრაბგერითი კვლევა 6 თვეში ერთხელ თუ არა, წელიწადში ერთხელ მაინც.

შესაძლებელია თუ არა, რომ არსებული შეძენილი დაავადება ციროზამდე არ მივიდეს, არსებობს ამის პრევენცია, ასევე რამ შეიძლება, რომ პირიქით, დააჩქაროს პროცესები და ხელი შეუწყოს ციროზის განვითარებას?

ეს არის ასოცირებული ჯანსაღი ცხოვრების წესთან. C ჰეპატიტის ისტორია ძალიან საინტერესოა, მეცნიერებმა ძალიან დიდხანს იწვალეს იმის გარკვევაზე, თუ საიდან აღმოცენდა ის და დაუკავშირეს მეორე მსოფლიო ომში პირდაპირ, მოუმზადებელი სისხლის გადასხმას. რეალურად, დაავადების ფართოდ გავრცელება, ინტრავენური ნარკოტიკების ფართოდ მოხმარებამ გამოიწვია.

ასევე, სამწუხაროდ, ჩვენ ქირურგები შევდივართ რისკ ჯგუფში. კიდევ სხვა ბევრი რისკ ჯგუფია.

როგორც უკვე აღვნიშნე, ნარკოტიკების ინტრავენური მოხმარება არის მსგავსი დაავადებების განვითარების დიდი რისკი.

დაუცველი სექსუალური ურთიერთობის დროს, შეიძლება, C ჰეპატიტი ასე არ გადადის, მაგრამ B ჰეპატიტი შიდსზე უფრო ადვილად გადადის. ამ ორ დაავადებაზე როცა ვლაპარაკობთ, ინფიცირებისთვის, სისხლთან უნდა იყოს კავშირი.

ციროზის განვითარების მეორე თემა არის არაალკოჰოლური ღვიძლის გაცხიმოვნება, იგივე სტეატო ჰეპატოზი, სტეატო ჰეპატიტი. არიან ადამიანები, რომლებიც მიჰყვებიან ჯანსაღ ცხოვრებას, არ არიან ინტრავენური ნარკოტიკების მომხმარებლები, მაგრამ მაინც აქვთ გარკვეული პრობლემები, მათ შორის, არ არიან მსუქნები, მაგრამ აქვთ ღვიძლის გაცხიმოვნება. ძირითადად, ეს არ არის ხოლმე ქირურგიული პრობლემა და ჩვენ ასეთ პაციენტებს ჰეპატოლოგებთან ვამისამართებთ, რომ მათ მართონ ისინი, რადგან არის შემთხვევები, როდესაც რაც არ უნდა წონაში დაიკლოს პაციენტმა, ეს პრობლემა მაინც რჩება, რადგან გენეტიკურად არის განწყობილი. ამ ყველაფერს სპეციალური პრეპარატებით სჭირდება მართვა.

სიმსუქნე ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია.

ჩვენთან ძალიან მომძლავრდა ბარიატრიული ქირურგია, წინ მიდის ეს სფერო და ჩვენც გვყავს ჯგუფში სპეციალურად ამ საქმისთვის გამოყოფილი ადამიანი. ბარიატრიამ ბევრი სიკეთე მოიტანა, მაგრამ ცუდი არის ის, რომ როდესაც სიმსუქნეზე ორიენტირებული პაციენტი მოდის, ის არ ითვალისწინებს, რამხელა რისკები შეიძლება იყოს, მის მკურნალობაში. ბარიატრიული ქირურგია ჩვენთან სილამაზის ქირურგიად აღიქმება, სინამდვილეში, ეს არ არის სილამაზის ქირურგია.

არაალკოჰოლური ღვიძლის გაცხიმოვნება ერთ-ერთი ყველაზე დიდი, მსოფლიო დონის პრობლემაა, თუმცა მისი მართვის წესები არსებობს და დღეს ენდოკრინოლოგები ძალიან კარგად მართავენ მას და ძალიან კარგ შედეგებს დებენ. მოკლედ რომ ვთქვათ, ადამიანის სიცოცხლის ხანგრძლივობა იზრდება და საქართველოშიც, ბოლო 20 წელიწადში, სტატისტიკურად რამდენიმე წლით არის გაზრდილი სიცოცხლის ხანგრძლივობა, რაც მედიცინის განვითარებამ მოიტანა.

არის ალკოჰოლით გამოწვეული პრობლემაც, რაც პირდაპირ კავშირშია ცხოვრების წესთან.

ნაღვლის ბუშტთან მიმართებაში, ყველაზე ხშირად რა პათოლოგიებთან გვაქვს შეხება და ნაღვლის ბუშტის პრობლემები რამდენად იძლევა სიმპტომატიკას?

ნაღვლის ბუშტთან მიმართებაში, მე ვფიქრობ, რომ საქმე გაცილებით იოლად არის, რადგან ლაპაროსკოპიული ქირურგიის განვითარებამ გამოიწვია ის, რომ დღეს ძალიან ბევრი ახალგაზრდა, საკმაოდ კარგი ქირურგი არსებობს. ნაღვლის ბუშტის პრობლემები, ნაღვლის ბუშტის ნაღველ კენჭოვანი დაავადება ძირითადად ქალების დაავადებაა. ძველი გამონათქვამი იყო, რომ ეს ახალგაზრდა „ფუმფულა“ ქალების დაავადებაა, მაგრამ გვინახავს გამხდარი ქალებიც, რომელთაც ეს პრობლემა აქვთ. მამაკაცების შემთხვევაში თუ არის ნაღველ კენჭოვანი დაავადება, ის რაღაც დაავადებასთან, ალკოჰოლის მოხმარებასთან, ციროზთან ან რაღაც სპეციფიკური საკვების მოხმარებასთან არის ასოცირებული.

სიმპტომატიკა მარჯვენა მხარეს სიმძიმის შეგრძნებით ან ჭამის შემდეგ ტკივილით  გამოიხატება. როდესაც ჩვენ საკვებს ვიღებთ, იღება ოდის სპინქტერი და ნაღვლის ბუშტი უნდა შეიკუმშოს, რომ დაგროვილი ნაღველი თორმეტგოჯა ნაწლავში გადაისროლოს და დაიწყოს საკვების მონელება. ფერმენტების გააქტიურება ნაღვლით ხდება. ამ შეკუმშვის დროს, როდესაც იქ არის ქვა, დაბრკოლება, გასქელებულია კედელი, ეს სიმძიმის შეგრძნებასთან, ტკივილთან არის კავშირში. ნაღვლის ბუშტის შემთხვევაში, ტკივილი ჩვეულებრივი ამბავია. მე გერმანულად გაზრდილი ვარ, იქ მასწავლეს ქირურგია და საერთაშორისო ლიტერატურას რომ გადახედოთ, წერია, რომ რაც არ უნდა ქვა იყოს ნაღვლის ბუშტში, თუ მას არ აქვს კლინიკური გამოვლინება, სიმძიმის შეგრძნება, ტკივილი და ა.შ. არ არის აუცილებელი ოპერაციული ჩარევა, მაგრამ თუ ერთხელ მაინც გამოვლინდა ტკივილი, შეტევა, ოპერაციულ ჩარევაზე უნდა ვიფიქროთ.

უსიმპტომო ნაღვლის ბუშტს ერთი ცუდი თვისება აქვს, ამ შემთხვევაში, ცოტა უფრო მაღალია პროცენტი ასაკში ნაღვლის ბუშტის კიბოთი ავადობით. ნებისმიერი ქრონიკული ანთება კიბოს წინა მდგომარეობაა. თუ ერთხელ მაინც გვაქვს ტკივილი, უნდა გავიკეთოთ ოპერაცია, თუ არ გვაქვს ტკივილი, ითვლება, რომ სახიფათო არ არის.

ღვიძლის სიმსივნეებზე საუბრისას, თქვით, რომ კარგი გამოსავალიც გვაქვს, რა იგულისხმება განკურნებაში, როგორ მიდის დადგენილი ღვიძლის სიმსივნეების მკურნალობა?

დროზე დაჭერილ შემთხვევებში ძალიან მაღალა განკურნება. ამ ყველაფრის დადგენა სისხლის ანალიზით არის შესაძლებელი, შეიძლება, კომპიუტერულ კვლევაზე არც კი ჩანდეს ის, მაგრამ ვიცოდეთ, რომ ღვიძლის სიმსივნე ვითარდება.

თუ ქირურგიულ ოპერაციას ვატარებთ, განკურნების პროცენტი ძალიან მაღალია, პირადად ჩვენს ჯგუფში 88% გვაქვს. მსოფლიო სტატისტიკით უფრო ნაკლებია, მაგრამ ჩვენ ძალიან მკაცრად ვიცავთ შეფასების წესებს, რადგან საქართველოში ძალიან ძნელად გაპატიებენ რაღაცას, შეცდომის უფლება არ გვაქვს, შესაბამისად, შედეგიც ცოტა უკეთესი გამოგვივიდა.

თუ პაციენტს ოპერაციიდან 2 წლის განმავლობაში არ განუვითარდა სიმსივნე, ის ამ სიმსივნისგან განკურნებულად ითვლება, მაგრამ მას ხომ რჩება ის მუტაციები, რაც ღვიძლში იყო და შესაძლოა, სხვა სიმსივნე, სხვა ადგილას განვითარდეს. ის არ ითვლება ამ პირველის გაგრძელებად, ის ითვლება ახალ, დამოუკიდებელ სიმსივნედ.

თუ ოპერაციიდან 2 წლამდე პერიოდში ჩვენ ნაოპერაციები მიდამოს ახლობლად ვპოულობთ ახალ სიმსივნეს, ამას გაგრძელებას ვარქმევთ. სიმსივნის მიმდებარე ქსოვილებში, ჩატარებული გენეტიკური კვლევების მიხედვით, არის განწყობა სიმსივნედ გადაგვარების, ამიტომ ოპერაციის ჩატარებას თავისი წესები აქვს, მაგალითად, მეტასტაზური კიბოს შემთხვევაში, მეტასტაზის ამოღების აბსოლუტურად სხვა მიდგომაა. ჰეპატოცელულური კარცინომის დროს, მიდგომა გაცილებით რადიკალური უნდა იყოს, რადგან დიდია განმეორების შანსი.

შესაძლებელია თუ არა ღვიძლის დაავადებების არ არსებობის შემთხვევაშიც განვითარდეს ღვიძლის სიმსივნე?

გვყავს ჩვენ ასეთი პაციენტი, რომელმაც ღვიძლის გაურკვეველი პრობლემით მოგვმართა და ღვიძლის მარცხენა სისხლძარღვში პორტული ვენის თრომბოზი ვიპოვეთ. პორტული ვენის თრომბოზი ტყუილად არ ხდება, იმას რაღაც საფუძველი აქვს, თუმცა ეს სიმსივნური მასა არ იყო. ეს ადამიანი, პრაქტიკულად, ჯანმრთელი იყო, ღვიძლის ხარისხის ძალიან მაღალი იყო. ჩავუტარეთ ოპერაცია და ოპერაციის შემდეგ მოგვივიდა დასკვნა, ჰეპატოცელულური კარცინომა. სამწუხაროდ, მედიცინა ძალიან შორს არის სრულად შესწავლამდე, უკეთეს შემთხვევაში 20%-ია შესწავლილი, დანარჩენი უღრანი ტყეა, მაგრამ 20% რომ ვთქვათ, ისიც უნდა ვიცოდეთ, 100 რამდენია, რაც არ ვიცით. შესაბამისად, არის რაღაც გარკვეული ქრონიკული დაავადება, რომელსაც ჩვენ ვერ ვპოულობთ, რომელსაც სახელი არ აქვს, თორემ მიზეზის გარეშე ჰეპატოცელულური კარცინომა არ ვითარდება, რაღაცამ უნდა გამოიწვიოს მუტაცია. თეორიულად რომ დავუშვათ, ღვიძლის უჯრედები განახლებადი უჯრედებია, განახლებადი ქსოვილია და როდესაც უჯრედი მრავლდება, დედისეული უჯრედიდან შვილეულ უჯრედზე როცა გადადის მემკვიდრეობითი ინფორმაცია, გადაწერის პროცესში ხდება შეცდომა, რასაც ჰქვია მუტაცია. მუტაციების უმრავლესობა ჩვენი ორგანიზმისთვის მავნებელია, თუმცა ჩვენივე ორგანიზმს აქვს იმის ამოცნობის უნარი, რომ ეს პათოლოგიური უჯრედია, მაგრამ სანამ პათოლოგიურ უჯრედს დაარქმევს სახელს, მანამდე შეცდომების გასწორების მექანიზმებიც გვაქვს. თუ შეცდომების გასწორების მექანიზმი არ მუშაობს, მერე ხდება ამომცნობი სისტემები. ზოგადად, ცოცხალი ორგანიზმი სიმსივნური დაავადებებისგან ძალიან დაცულია, თუმცა რამდენიმე შეცდომის ზედდება თუ მოხდა, ის ვითარდება.

როგორია პროფილაქტიკა, რას ურჩევდით საზოგადოებას?

პირველ რიგში, მნიშვნელოვანი ჯანსაღი ცხოვრების წესი, ზომიერი შრომის პირობები, ზომიერი დასვენების პირობები, ზედმეტი არაფერი ვარგა. ალკოჰოლი ხანდახან განტვირთვისთვის შეიძლება მიიღოს ადამიანმა, მაგრამ ის ღვიძლს აზიანებს, შესაბამისად, ალკოჰოლიზმი არ ვარგა. ასევე, ქართველებს ძალიან გვიყვარს პურის ჭამა, რომელიც ძალიან მაღალი ენერგეტიკული ღირებულების პროდუქტია, რომელიც იშლება შაქრამდე, რისი გადამუშავებაც ღვიძლში ხდება, წარმოიქმნება გლუკაგონი და იმ ჭარბ რაოდენობას, რომელსაც ვერ მოვიხმართ, ლაგდება ღვიძლში, კანქვეშ და ა.შ. ძალიან მცირე რაოდენობით უნდა მივიღოთ ნახშირწყალი. აუცილებელია ცილოვანი პროდუქტები, ხორცი, თევზი, ასევე კარგია ბოსტნეული. კვების წესის განსაზღვრა ძალიან მნიშვნელოვანია.

მაქსიმალურად უნდა ავარიდოთ თავი გადამდებ ინფექციურ დაავადებებს.

ასევე, მნიშვნელოვანია, როგორღაც ვებრძოლოთ სიმსუქნეს.