რატომ არ უყვართ ბავშვებს სკოლა

-მოგწონს სკოლა?

-ისე რა.

-მასწავლებლები მოგწონს?

-ვერ ვიტან!

-რატომ?

-როგორც კი რამე შეგვეშლება, დებილოს გვეძახიან…

ჩემი შვილის სასკოლო ასაკი ახლოვდება, სკოლის შესარჩევად წინ ერთი წელი გვაქვს. ინტერნეტში ვეცნობი სკოლების შესახებ ინფორმაციას, ვეკითხები მეგობრებს, რამდენად კმაყოფილნი არიან სკოლით, სადაც შვილებს ატარებენ, მაგრამ ყველაზე სრულყოფილ ინფორმაციას მაინც თავად ბავშვებისგან ვიღებ. დიალოგი, რომელსაც თავში გაეცანით, მე და ჩემი შვილის მეგობარს გვეკუთვნის. კიდევ ბევრი რამ მომიყვა, მაგალითად, როგორ გამოაგდო პირველ კლასში გაკვეთილიდან მასწავლებელმა, როცა სკოლაში სულ რამდენიმე კვირის მისული იყო.

ზურამ (სახელი შეცვლილია) კარგად იცის რუსული, ცოტა ინგლისური და ცოტაც მათემატიკა. თუმცა, დიდ დროს ეზოში ატარებს და გაკვეთილების მოსამზადებლად სახლში ასვლა ეზარება. მიზეზიც მარტივად მისახვედრია – ისწავლის, მოამზადებს გაკვეთილს და მერე, სკოლაში თუ რაიმე შეეშლება, მაინც „დებილოს“ დაუძახებენ. ზურას არ მოსწონს, როცა ასე მიმართავენ, მაგრამ იმავე მიმართვას წარმატებით იყენებს სხვა ბავშვების მიმართ, როცა რაიმე გაუგებრობას აქვს ადგილი. ამის მიხვედრაც ალბათ, მარტივია – ის, რაც დასაშვებია უფროსისთვის (მით უფრო მასწავლებლისთვის), დასაშვებია ბავშვისთვისაც. ამას ფსიქოლოგები „ქცევის დასწავლას“ უწოდებენ.

რა არის სკოლის მიზანი

საზოგადოებაში დამკვიდრებულია აზრი, რომ სკოლის მიზანი ცოდნის მიცემაა, ამავე საზოგადოების ნაწილი მიიჩნევს, რომ ცოდნასთან ერთად, არანაკლებ მნიშვნელოვანია აღზრდაც. ზემოთ მოცემული მიდგომით, კი ვერცერთი მიზანი შესრულდება და ვერც მეორე.

სკოლის მიზანზე საკმაოდ საინტერესოდ წერს კახა ბენდუქიძე, რომელიც მიიჩნევს, რომ აღზრდა, სრულფასოვან მოქალაქედ ჩამოყალიბება უფრო მნიშვნელოვანია:

„დაამთავრო სკოლა, და შეძლო საზოგადოებაში არსებობა, ჩემი აზრით, ნიშნავს:

• გესმოდეს, რა არის ბუნება, საზოგადოება, ადამიანი და ხელოვნება.
• შეგეძლოს რაოდენობრივი აზროვნება.
• გააგებინო სხვა ადამიანებს შენი აზრი ზეპირად და წერილობით.
•  გამოიყენო კრიტიკული და ანალიტიკური აზროვნება ახალი ცოდნის შესაძენად.
•  მიიღო ეთიკური გადაწყვეტილება მორალური ღირებულებების საფუძველზე.
• აღიარებდე საზოგადოების მრავალფეროვნებას და იყო ტოლერანტული.
•  შეგეძლოს საკუთარ ფიზიკურ და სულიერ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა.“

ამ მიზნებს დღეს ნაწილობრივ აღიარებს განათლების სამინისტროც. განათლების ახალი რეფორმის პრეზენტაციაზე ითქვა, რომ მოსწავლეების კომპლექსური აზროვნების განვითარება არის ზოგადი განათლების მიმართულებით რეფორმის მთავარი ამოცანა. თუმცა, როგორ აპირებს ამის მიღწევას უწყება, ამის შესახებ პრეზენტაციაზე კონკრეტული არაფერი თქმულა. ცნობილია მხოლოდ, რომ გადამზადდებიან პედაგოგები, გაიზრდება სკოლის დირექტორების და ადმინისტრაციის ხელფასები, ასევე გაზრდილ ანაზღაურებას მიიღებს 10 000-მდე მასწავლებელი.

განათლების ექსპერტთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ ძირითადი მიმართულებები, რომელიც უწყებამ წარმოადგინა, მისაღებია. თუმცა, ჯერ-ჯერობით ვერც საზოგადოებამ და ვერც ექსპერტებმა მოისმინეს რეფორმის დეტალები. განათლების ექსპერტი რევაზ აფხაზავა “ფორტუნასთან” ამბობს, რომ უახლოეს მომავალში უწყება რეფორმის დეტალების საჯარო განხილვას გეგმავს.

“რამდენადაც ვიცი იგეგმება, რომ განათლების სსიპ-ებს შორის უფრო მეტი კოორდინაცია იყოს, მეტი აქცენტი იყოს განათლების ხარისხის განვითარებაზე, სწავლების მიდგომებიც შეიცვალოს. კონკრეტულ დეტალზე საუბარი გამიჭირდება, რადგან სამინისტროს მხრიდან არ არის გაცხადებული, თუმცა, უახლოეს მომავალში ვიცი, რომ უფრო კონკრეტული საკითხები იქნება წარმოდგენილი.

უმთავრესი ამოცანა და ხარვეზი საშუალო განათლების მიმართულებით ისაა, რომ დღეს არ არის უზრუნველყოფილი თანაბარი ხელმისაწვდომობა ხარისხიან განათლებაზე. შესაბამისად, ამ მიმართლებით ნაბიჯებია გადასადგემილი, ერთი მხრივ სკოლების განვითარება, მასწავლებლების გაძლიერება, სასწავლო რესურსებით სკოლების უზრუნველყოფა და მათი გაუმჯობესებაც. მთელი რიგი პრობლემებია და მათ სჭირდება პარალელურ რეჟიმში მოგვარება,”– აცხადებს რევაზ აფხაზავა.

ბავშვის მოტივაცია როგორც მთავარი საკითხი

“ნებისმიერ რეფორმას ექნება აზრი, თუ შედეგად ვიღებთ მასწავლებელს, რომელიც უფრო შთაგონებულია, ხალისით მიდის ბავშვებთან. ამის შედეგად ვიღებთ იმას, რომ ბავშვებს უფრო მეტი მოტივაცია უჩნდებათ ისწავლონ და განვითარდნენ “- პაატა ამონაშვილი

ბავშვის მოტივაცია სწორედ ის საკითხია, რომელსაც სწავლების მიდგომებში, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების სქემებში თუ რეფორმებში არც თუ ისე დიდი ადგილი უკავია. ფსიქოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი პაატა ამონაშვილი, რომელიც მსოფლიოში 100-ობით სკოლის პროგრამის შემქმნელია, “ფორტუნასთან” ამბობს, რომ კარგი რეფორმა იქნება ის, რომელიც მასწავლებელს მისცემს სტიმულს, მოტივაციას, რომ მათ ბავშვებთან ჰუმანური მიდგომა ჰქონდეთ. პაატა ამონაშვილი ცნობილ აკადემიკოს, ფსიქოლოგ და პედაგოგ – შალვა ამონაშვილთან ერთად, რამდენიმე წელია მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში, მშობლებისა თუ მასწავლებლებისთვის, სპეციალურ პროგრამებს ატარებს და მათ ჰუმანურ პედაგოგიკას აცნობს. პაატა ამონაშვილი ამბობს, რომ ხშირ შემთხვევაში მასწავლებლის მოტივაცია მხოლოდ ცოდნის გადაცემაა, მაგრამ ავიწყდებათ, რომ ბავშვს ამ ცოდნის მისაღებად თავად სჭირდება მოტივაცია.

“აგვისტოში იმ ბავშვებს, რომლებიც სექტემბერში უკვე სკოლაში უნდა წავიდნენ, რომ შევეკითხოთ, თითქმის ყველა ბავშვი გვეტყვის, რომ სკოლაში წასვლა უხარია და სურთ მალე წავიდნენ. დამოკიდებულება ოქტომბრისთვის უკვე იცვლება, არავის უნდა სკოლისკენ გახედვა. ეს ყველა ბავშვთან მიმართებაში ჩანს, ვისთანაც ურთიერთობა გვაქვს. პირველი მიზეზი ამის იმაში მდგომარეობს, რომ სკოლებში გავრცელებულია ტრადიციული მიდგომა ბავშვების მიმართ, როცა მასწავლებელი მიმართულია იქითკენ, რომ ბავშვს მისცეს ცოდნა, საგანმანათლებლო მომსახურება გაუწიოს. ამ მიდგომაში გამოტოვებელია თავად ბავშვის მოტივაციური აზრი – რატომ უნდა მიიღოს ბავშვმა ცოდნა. ამას რომ ვამბობ, არ ვგლისხმობ, რომ მასწავლებელს არ უყვარს ბავშვი, მაგრამ მასწავლებელს აქვს თავისი მოტივაცია – გადასცეს ბავშვებს ცოდნა, მაგრამ მნიშვნელოვანია, რა მოტივაციას უჩენს ბავშვებს – როგორ ანდომებს ბავშვს, რომ მიიღოს ცოდნა. იმთავითვე ბავშვებს არანაირი მოტივაცია არ აქვთ. მათ ბუნებიდან დაყვებათ გარკვეული შინაგანი სწრაფვები – ეს არის სურვილი, იგრძნოს თავი დიდად და თავისუფლად.

სწავლების ტრადიციულ მიდგომაში არ არის ნაგულისხმევი ის, თუ რა უნდა გავაკეთოთ, რომ ბავშვებმა თავი დიდებად და თავისუფლად იგრძნონ. პირიქით, ყველაფერია იმისთვის გაკეთებული, რომ ბავშვებმა თავი არც დიდებად იგრძნონ და არც თავისუფლება ჰქონდეთ, რადგან სკოლა იძულებითი ურთიერთობაა, აუცილებლად არის დავალებები, აუცილებლად არის ესა და ეს გაკვეთილები, საკონტროლოები, გამოცდები. ვერ ექნება განცდა, რომ დიდია, რადგან მათ ასწავლიან, მათ ნიშნებს უწერენ, მათ სჯიან და ა.შ. ბუნებრივია, ამიტომ ბავშვებს აღარ უნდათ ამ გარემოში ყოფნა,”– ამბობს პაატა ამონაშვილი.

ფსიქოლოგი და აკადემიკოსი აღნიშნავს, რომ ბავშვებს გარდა იმ მოთხოვნილებისა, რომ თავი იგრძნონ დიდებად და თავისუფლად, აქვთ ასევე მოთხოვნილება, რომ ვინმეს უყვარდეს ისინი და თავადაც შეიყვარონ.

“მათ ისეთი მასწავლებლები უნდათ, რომლებიც ეყვარებათ. ამაზე კვლევა გვაქვს ჩატარებული და დავინახეთ, რომ ბავშვების უმეტესობას მასწალებლები არ უყვართ. იმ საგნებში, სადაც ბავშვებს სძულთ მასწავლებელი და ასეთი შემთხვევები ხშირად არის ხოლმე, ამ საგნებში აკადემიურ მოსწრებას ბავშვები ვერ უზრუნველყოფენ, აკადემიური მოსწრება მაღალია იმ საგნებში, სადაც უყვართ პედაგოგები,”– ამბობს პაატა ამონაშვილი და დასძენს, რომ კარგი იქნება, თუ მასწავლებლები ფსიქოლოგიური გადამზადების კურსს გაივლიან.

“გარკვეული გაუმჯობესება იქნება, თუ ბავშვთა ფსიქოლოგიაში მასწავლებლები გადამზადდებიან, მაგრამ პირველ რიგში, ბავშვების უპირობო სიყვარულია საჭირო. ამიტომ, უნდა დავიწყოთ ფიქრი იმაზე, შეუძლია თუ არა მასწავლებელს თავი შეაყვაროს ბავშვებს და ამას მასწავლებლების სურვილი სჭირდება.

მასწავლებლის მოტივაცია ამისთვის შეიძლება იყოს წახალისების მექანიზმები. მაგალითად, სამინისტრო ავლენს საუკეთესო მასწავლებელს, მაგრამ მოდი იყოს საუკეთესო მასწავლებლის გამოვლენა ჰუმანურ მიდგომებში. ეს შეიძლება იყოს მიბმული მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების სქემასთანაც,”– ამბობს პაატა ამონაშვილი.

ჰუმანური პედაგოგიკის ცენტრები ათეულობით ქვეყანაშია, მათ შორის, ბალტიისპირეთის ქვეყნებში, ევროპის რამდენიმე ქვეყანაში, უკრაინაში, ყაზახეთში, ამიერკავკასიასა და რუსეთში. ტრენინგები მასწავლებელთა სახლის ორგანიზებით, საქართველოშიც ტარდება, თუმცა როგორც პაატა ამონაშვილი ამბობს, არც თუ ისე ბევრი მასწავლებელი ჰყავთ.

თაკო ივანიაძე