საერთაშორისო კონტროლირებული ოპერაციების შეფასების მნიშვნელობა

საერთაშორისო კონტროლირებული ოპერაციების შეფასება და ტრანსფერული ფასწარმოქმნის საკითხები სულ უფრო აქტუალური ხდება საქართველოს საგადასახადო რეალობაში. შემოსავლების სამსახურის გააქტიურება ამ მიმართულებით მნიშვნელოვან გამოწვევებს უქმნის ბიზნესს და საჭიროებს სათანადო ყურადღებას.

ქეთევან ღამბაშიძე, საერთაშორისო აუდიტორული და ბიზნეს საკონსულტაციო კომპანიის „გრანთ თორნთონ საქართველოს“ საგადასახადო მიმართულების დირექტორი:

– წარმოიდგინეთ, რომ გაქვთ ქართული კომპანია და თქვენი დამფუძნებელი არის, დავუშვათ, საფრანგეთში რეგისტრირებული კომპანია (ანუ დედა კომპანია, როგორც ვეძახით), თქვენს შორის მიმდინარეობს გარკვეული ოპერაციები, საქონლის თუ მომსახურების ყიდვა-გაყიდვა, ან ერთმანეთთან სასესხო ურთიერთობებში ხართ შესული, ამდენად, საერთაშორისო კონტროლირებული ოპერაცია არის არა მხოლოდ ის ფაქტი, რომ უცხოურ კომპანიასთან გაქვთ ურთიერთობა, არამედ ამ უცხოურ კომპანიასთან უნდა გიფიქსირდებოდეთ ურთიერთდამოკიდებულება. ურთიერთდამოკიდებულება, თავის მხრივ, არის მონაწილეობა მეორე საწარმოს მართვაში, კონტროლში, კაპიტალში. შესაძლებელია და ყურადღება არის მისაქცევი, რომ იურიდიულად ასეთი ურთიერთდამოკიდებულება არ ფიქსირდებოდეს თქვენ შორის, მაგრამ თქვენი ქართული კომპანია ურთიერთობაში შედის შეღავათიანი დაბეგვრის რეჟიმის ქვეყანაში რეგისტრირებულ კომპანიასთან, ე.წ. „ოფშორებს“ რომ ვუწოდებთ და შეიძლება რაიმე ცვლილებები გამოიწვიოს ამ ურთიერთდამოკიდებულებამ, გავლენა იქონიოს თქვენი გარიგების ფასზე. გარიგების ფასი არის ფუნდამენტური, საკვანძო საკითხი ასეთ ურთიერთდამოკიდებულებაში, ვინაიდან თქვენი მთავარი მიზანი უნდა იყოს ის, რომ თქვენი გარიგების ფასი შეესაბამებოდეს საბაზრო ფასს, ამ ურთიერთდამოკიდებულებამ არ იქონიოს გავლენა თქვენ შორის იმაზე, რომ გადასახადისგან თავის არიდება ფიქსირდებოდეს რომელიმე იურისდიქციაში, გნებავთ საქართველოში, გნებავთ იმ ქვეყანაში, რომლის წარმომადგენელიც არის მეორე მხარე. სწორედ ამისთვის, არგუმენტირებული და დასაბუთებული ფასის განსაზღვრის მეთოდოლოგიისთვის, სატრანსფერო ფასწარმოქმნის დოკუმენტაცია უნდა იქმნებოდეს, რომელიც არის ვრცელი ანალიზი იმისა, თუ როგორ მიხვედით ამ ფასამდე, რა არის თქვენი კომპანიების ჯგუფის მიდგომა, სტრუქტურა, რა არის თქვენი ეკონომიკური საქმიანობა, რა სახის ურთიერთობებში შედიხართ ერთმანეთთან, რა მეთოდოლოგიაზე დაყრდნობით განსაზღვრეთ, რომ ეს ფასია საბაზრო. ასეთ კონტროლირებულ ოპერაციებში გაშლილი ხელის პრინციპის შესაბამისად ფასს უწოდებენ და ასეთი დოკუმენტაცია დგება იმისთვის, რომ იცოდეთ, ნამდვილად სწორად უდგებით თუ არა ფასის განსაზღვრისა და დაბეგვრის საკითხებს ამა თუ იმ იურისდიქციაში.

– ამ პროცესში აქვს თუ არა მნიშვნელობა, რა მიმართულებით საქმიანობს კომპანია და რა მასშტაბისაა ის?

– არა, მასშტაბი ამჟამად ასეთი განსაზღვრული არ არის. თუმცა არის ქვეყნები, სადაც მითითებულია კონკრეტული ზღვრები, კერძოდ, გარდა ურთიერთდამოკიდებულებისა, ხაზგასმულია, რომ არანაკლებ, ვთქვათ, X მილიონი ლარისა უნდა იყოს ასეთი ტრანზაქცია, რადგან როდესაც საგადასახადო ორგანო ინტერესდება ამ ოპერაციით რომელიმე კომპანიასთან მიმართებით, საკუთარ რესურსსაც დებს მის შესწავლაში, ამიტომ აწესებს გარკვეულ ზღვარს, რათა იცოდეს, ღირს ამხელა რესურსის დახარჯვა ამა თუ იმ ოპერაციაზე, თუ არა. ჩვენთან, საქართველოში სავალდებულოდ წარსადგენი ასეთი დოკუმენტაცია ჯერჯერობით არ არის და მხოლოდ დამოკიდებულები ვართ იმაზე, საგადასახადო ორგანო გამოიჩენს თუ არა ინტერესს კონკრეტული კომპანიის მიმართ.

– რა ტიპის გამოწვევებს უქმნის ბიზნესს ტრანსფერული ფასწარმოქმნის საკითხებზე შემოსავლების სამსახურის გააქტიურება?

– დაახლოებით ერთი კვირის წინ ბევრ კომპანიას დაეგზავნა მოთხოვნა შემოსავლების სამსახურისგან, რომ წარმოადგინონ  ასეთი დოკუმენტაცია და ასეთი ტიპის საერთაშორისო კონტროლირებულ ოპერაციებთან დაკავშირებული ყველა მასალა, ინფორმაცია და დოკუმენტაცია. ბევრი გადამხდელი დაიბნა, რადგან სწორად ვერ განსაზღვრეს, არიან თუ არა ასეთ ურთიერთდამოკიდებულებაში შესული მეორე მხარესთან. თუმცა, როგორც აღვნიშნე, სავალდებულოდ წარსადგენი საქართველოში ასეთი ტიპის ანგარიში ჯერჯერობით არ არის, მაგრამ საგადასახადო ორგანოს აქვს უფლება გამოითხოვოს გადამხდელისგან ასეთი ინფორმაცია, რითაც ისარგებლა კიდეც სწორედ ახლა და მოიკითხა ასეთი დოკუმენტები. კომპანიას 30 კალენდარული დღე ეძლევა იმისათვის, რომ შემოსავლების სამსახურს წარუდგინოს სატრანსფერო ფასწარმოქმნის დოკუმენტაცია. 30 დღე იმ დაშვებით, რომ, შესაძლოა, არ ჰქონდეს ის მზად და ეძლევა რაღაც პერიოდი, რომ დაუკავშირდეს კომპეტენტურ საგადასახადო კონსულტანტს, ვინც მოუმზადებს ამ დოკუმენტაციას. ერთგვარი პროცედურული რისკი ამ ნაწილშიც არსებობს, რადგან 30 დღე თითქოს კი ჟღერს, როგორც 1 თვე, მაგრამ რეალურად, შესაძლოა, რთული იყოს ამ ვადაში ჩაეტიო და თან ასეთ ფორსმაჟორულ პირობებში ითანამშრომლო აუდიტორულ კომპანიებთან, საგადასახადო კონსულტანტებთან დოკუმენტაციის მოსამზადებლად.

– რა რისკები შეიძლება წარმოიშვას კომპანიისთვის ტრანსფერული ფასწარმოქმნის დოკუმენტაციის უქონლობის ან არასათანადოდ მომზადების შემთხვევაში?

– დღესდღეობით საქართველოში მოქმედებს ე.წ. მოგების გადასახადის ესტონური მოდელი. პირველი მისი ამოსავალი პრინციპი არის ის, რომ მოგების გადასახადს ვიხდით მაშინ, როდესაც ვანაწილებთ მოგებას, გავცემთ დივიდენდს, მაგრამ ეს კონკრეტული „ქეისი“ შეიძლება იყოს სწორედ ის მდგომარეობა, როდესაც კომპანიას უწევდეს დამატებით მოგების გადასახადის გადახდა მხოლოდ იმიტომ, რომ ეს ფასი, რა ფასითაც მუშაობდა ურთიერთდამოკიდებულ მხარესთან, არ იყოს საბაზრო ფასი. ანუ მე რაღაც ვიყიდე უფრო მაღალ ფასად, ვიდრე ვიყიდდი სხვა თანაბარ პირობებში არაურთიერთდამოკიდებული მხარისგან, რითაც გადასახადის გადაქაჩვა ხდება ერთი იურისდიქციიდან მეორეში. ამდენად, საგადასახადო ორგანო აფასებს ამ ფასის ვალიდურობას, საბაზრო პრინციპებთან შესაბამისობას და შეიძლება კომპანიას დაერიცხოს დამატებით მოგების გადასახადი, მიუხედავად იმისა, რომ, დივიდენდი, როგორც კომპანია თვლის, არ გაუცია. მეორე საკითხი არის ის, რომ თავად კომპანიის ინტერესებში უნდა შედიოდეს ამ დოკუმენტაციის სწორად წარმართვა და წინასწარ მომზადება, რადგან, მოგეხსენებათ, საქართველოში ყველა კომპანიას აქვს ფინანსური ანგარიშგების წარდგენის ვალდებულება ყოველწლიურად. კატეგორიიდან გამომდინარე, ფინანსური ანგარიშგება, შეიძლება აუდირებული ან არააუდირებული მოეთხოვებოდეს და მით უფრო, თუ აუდირებული მოეთხოვება და აუდიტორი ნახავს, რომ საერთაშორისო კონტროლირებული ოპერაციები ფიქსირდება, აუცილებლად მოითხოვს სატრანსფერო ფასწარმოქმნის დოკუმენტაციას, რათა დარწმუნდეს, რომ ამ კომპანიას რაიმე საგადასახადო რისკი, დამატებითი გადასახადი არ დაერიცხოს. ამასთან, შიდა მიზნებისთვისაც მნიშვნელოვანია აღნიშნული დოკუმენტაციის მოწესრიგება, თუკი ინვესტორის დაინტერესება სურს. საერთაშორისო კონტროლირებული ოპერაციების შეფასება არის გამჭვირვალობა, კომპანიის კარგი რეპუტაცია და გზა, რომლითაც კეთილსინდისიერი გადამხდელი კომპანია პირნათლად შეასრულებს საკუთარ მოვალეობებს საგადასახადო ორგანოსთანაც და პოტენციურ ინვესტორებთანაც.

– რა პრაქტიკულ რჩევებს მისცემდით კომპანიას საერთაშორისო კონტროლირებული ოპერაციების სწორად წარმოსაჩენად?

– საერთაშორისო კონტროლირებული ოპერაციების შეფასების მიმართ საგადასახადო ორგანოს მხრიდან გააქტიურება ავტომატურად უნდა მიუთითებდეს იმაზე, რომ მეტი ყურადღება უნდა დაუთმონ და გააანალიზონ, როგორც მინიმუმ, დგანან თუ არა ამ ვალდებულების შესრულების წინაშე, მოამზადონ სატრანსფერო ფასწარმოქმნის დოკუმენტაცია, შემდეგ შეაფასონ, შეუძლიათ თუ არა შიდა რესურსით მისი მომზადება, ანალიტიკის ჩატარება, შედარებადი ანალიზი და შესაბამისად, შედეგზე გასვლა, თუ ჯობია, რომ კომპეტენტურ საგადასახადო მრჩეველს მიმართონ, რომელსაც არა მარტო საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობაში აქვს დიდი გამოცდილება, არამედ საერთაშორისო დაბეგვრაში და უშუალოდ სატრანსფერო ფასწარმოქმნის დოკუმენტაციის მომზადებაში. ასევე მინდა აღვნიშნო, რომ შემოსავლების სამსახურს აქვს ოპცია წინასწარი შეთანხმების გამოცემის შესახებ, რაც იმას ნიშნავს, რომ კომპანია, რომლის დამფუძნებელიც არის უცხოური კომპანია და გეგმავს, რომ რაღაც გარიგებაში შევიდეს, წინასწარ, ოპერაციის განხორციელებამდე მიმართავს საგადასახადო ორგანოს წინასწარი შეთანხმების გამოთხოვის საფუძველზე, რაც ფასიანი მომსახურებაა. ამ მიმართვასაც გარკვეული ფორმა აქვს, მასაც მომზადება უნდა, სწორი არგუმენტირება, ყველა ფაქტის გასაჯაროება, გეგმების დასახვა, თუ როგორ წარიმართება ეს ოპერაცია. საგადასახადო ორგანო წინასწარ შეთანხმებას ან გამოსცემს ან უარს იტყვის გამოცემაზე (ამის უფლებაც აქვს). ის არის ყოველთვის ვადიანი, არ შეიძლება სამ წელს აღემატებოდეს და ამ წინასწარი შეთანხმების ფარგლებში ყველა დეტალი უნდა იყოს გათვალისწინებული და მომავალში არ უნდა მოხდეს მისგან გადახრა. თუ კომპანია, ყველა ამ წესის დაცვით იმოქმედებს, რისკი იმისა, რომ საგადასახადო ორგანო მას დამატებით სანქციებს დააკისრებს, აღარ ექნება.