ხშირად ბავშვებს საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში რთული ქცევა ახასიათებთ. მშობლების ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ სადამსჯელო ღონისძიებების გატარებით ბავშვის რთული ქცევის გამოსწორება შესაძლებელია, თუმცა ფსიქოლოგები ამ მოსაზრებას არ იზიარებენ და მშობლებს სხვა მიდგომებს ურჩევენ. განხორციელებული კვლევების შედეგად დადგინდა, რომ დასჯის ფორმები არასასურველი და პრობლემური ქცევის გახშირებას იწვევს. ფსიქოლოგები მიიჩნევენ, რომ სხვადასხვა ქცევების ჩართვა ბავშვის ქცევით რეპერტუარში ხდება უფროსების დახმარებით. როგორც „ფორტუნას“ ნიუტონის თავისუფალი სკოლის სკოლამდელი აღზრდის ხელმძღვანელმა, ბაღი „ფელიქსის“ დამფუძნებელმა, ფსიქოლოგმა ნინუ კიკნაველიძემ განუცხადა, ის, თუ რამდენად ჩართავს ბავშვი ამა თუ იმ ქცევას თავის ქცევით რეპერტუარში და რამდენად ხშირად განახორციელებს მას, დამოკიდებულია გარკვეულ ფაქტორებზე.
რა ფაქტორები განაპირობებს ბავშვის რთულ ქცევას?
ფსიქოლოგის თქმით, საჭიროა ყურადღების გამახვილება არა მხოლოდ უშუალოდ ბავშვის რთულ ქცევაზე, არამედ იმაზეც, თუ რა უსწრებს წინ ამ ქცევას, რა მოსდევს მას შედეგად და რა სიტუაციაში ხორციელდება იგი. ქცევას ყოველთვის თან სდევს შედეგი. შედეგს შეუძლია გაზარდოს ან შეამციროს მომავალში ქცევის გამოვლენის სიხშირე. წინაპირობებისა და შედეგების დადგენის გარდა ასევე ყურადღება უნდა მიექცეს იმასაც, თუ რა სიტუაციაში აღმოცენდება არასასურველი ქცევა. მაგალითად, თუ ბავშვი სასურველი ჯილდოს მისაღებად გარკვეულ ქცევას ახორციელებს ერთ მშობელთან, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ იგი მეორე მშობელთანაც იმავე ქცევას განახორციელებს. ბავშვმა შესაძლოა გამოცდილებით აღმოაჩინა, რომ მის მიერ განხორციელებული ქცევა ეფექტურია ერთ მშობელთან ჯილდოს მისაღებად, მაგრამ არაეფექტურია მეორესთან. შედეგად ბავშვი მეორე მშობელთან სხვა სტრატეგიას შეიმუშავებს.
,,როდესაც ბავშვი არ ასრულებს უფროსის დავალებას, ურტყამს სხვა ბავშვს, ამბობს ცუდ სიტყვებს, უფროსები ხშირად მიდრეკილნი ვართ ვუწოდოთ მას „ჯიუტი”, „ცუდი”, „უზრდელი”. სინამდვილეში ბავშვის ქცევა მიუთითებს არა მის გარკვეულ პიროვნულ ნიშანზე, არამედ ამ ქცევის გამომწვევ მიზეზებზე. როდესაც ხდება ბავშვის პრობლემური ქცევის მიზეზების განსაზღვრა, აუცილებლად უნდა იქნას გათვალისწინებული ბავშვის ინდივიდუალური მახასიათებლები, რადგან ყოველი შემთხვევა უნიკალურია”, – განაცხადა ფსიქოლოგმა.
რატომ არ უნდა დასაჯოთ ბავშვი რთული ქცევის გამო?
ფსიქოლოგის თქმით, ბავშვები ხანდახან მშობლისთვის არასასურველ ქცევებსაც სწავლობენ. შედეგად მათ ხშირად სჯიან იმის გამო, რომ „კარგად“ არ იქცევიან, თუმცა იმის განსაზღვრა, რა არის „კარგი”, „ნორმალური“ და „ცუდი“ ქცევა, ადვილი საქმე არ გახლავთ.
„ეს დამოკიდებულია ბევრ რამეზე: ბავშვის ასაკზე, მის პიროვნულ თავისებურებებზე, ფიზიკური და ემოციური განვითარების დონეზე. მაგალითად, თუ ორი წლის ბავშვი დარბის და ძირს ყრის სათამაშოებს, იქექება უჯრებში და ბევრ შეკითხვას სვამს, ეს მისი ასაკისთვის ბუნებრივი ქცევაა და ამის გამო არ უნდა დაისაჯოს. რთული ქცევის უამრავი განსხვავებული განმარტება არსებობს“, – ამბობს ფსიქოლოგი.
მისივე თქმით, როდესაც ხდება ბავშვის პრობლემური ქცევის მიზეზების განსაზღვრა, აუცილებლად უნდა იქნას გათვალისწინებული ბავშვის ისეთი მახასიათებლები, როგორებიცაა ასაკი, სქესი და კულტურული წარმომავლობა.
„ხშირ შემთხვევაში, როდესაც ბავშვები „კარგად“ არ იქცევიან, მშობლები მათ ფიზიკურად სჯიან და მიაჩნიათ, რომ ასე ისინი ბავშვის სასიკეთოდ იქცევიან. სინამდვილეში კი ფიზიკური შეხებით ბავშვს სერიოზულ ზიანს ვაყენებთ, ისინი ხდებიან უფრო ჯიუტები, დაუმორჩილებლები და სწავლობენ ქცევის აგრესიულ ფორმებს, ფიზიკური დასჯის შედეგად ბავშვი უფრო აგრესიული ხდება და თვითონაც იწყებს სხვა ბავშვების ცემას“, – აცხადებს ფსიქოლოგი.
7 რჩევა ნინუ კიკნაველიძისგან:
- ბავშვსა და უფროსს შორის პოზიტიური დამოკიდებულების ჩამოყალიბება ეხმარება ბავშვს, შეცვალოს ქცევის მიუღებელი სტრატეგიები და სტილი, ჩაერთოს საკუთარი ქცევის ცვლილების პროცესში.
- სიტყვა და უარყოფა „არა”, მშობელი ვერ მიაღწევს წარმატებას მხოლოდ იმის აღნიშვნით, თუ რა არ უნდა გააკეთოს ბავშვმა. აუცილებელია, მივუთითოთ იმაზეც, თუ რა სახის ქცევა უნდა შესრულდეს სანაცვლოდ. მიუთითოს არა მხოლოდ ქცევის შეწყვეტის საჭიროებაზე, არამედ იმაზეც, თუ რა ქცევით შეიძლება ჩაანაცვლოს.
- ნაცვლად იმისა, რომ მივუთითოთ ნეგატიურ ქცევაზე, უნდა წავახალისოთ მისაღები ქცევა.
- აუცილებლად უნდა დაფიქსირდეს და წახალისდეს ბავშვის მიერ სასურველი ქცევის განხორციელების მცირე მცდელობაც კი.
- როდესაც სასურველი ქცევა პირველად აღმოცენდება, შეძლებისდაგვარად სწრაფად დააჯილდოვეთ ბავშვი, შეაქეთ, წაახალისეთ.
- ნუ შეადარებთ ბავშვს სხვებს. სხვებთან მუდმივი შედარება იწვევს ბავშვის თვითშეფასების დაქვეითებას, აგრესიას მშობლის მიმართ და აგრეთვე იმის მიმართ, ვისაც ხშირად ადარებენ.
- ბავშვის წარმატების შეფასებისას, შეაფასეთ მისი მოქმედება და არა თავად ბავშვი. განხორციელებული კვლევების შედეგად დადგინდა, რომ დასჯის ისეთი სახეები, როგორიცაა შენიშვნის მიცემა, ჩხუბი, ბავშვის დროებითი იზოლირება და ჯარიმები, დადებითი შედეგების ნაცვლად, არასასურველ, პრობლემური ქცევის გახშირებას იწვიეს.
