უგლუტენო პროდუქტების ხელმისაწვდომობა ქართულ ბაზარზე – პრობლემები და გამოწვევები

სიმართლე რომ ვთქვა, ამ სტატიის დაწერისკენ სოციალურ ქსელში გასტროენტეროლოგის ჯაბა ზარქუას მიერ ცოტა ხნის წინ გამოქვეყნებულმა ერთმა პატარა წერილმა მიბიძგა:

„ინგლისში მარკეტში ნაყიდი ხუთი შემთხვევითი სასუსნავიდან ოთხი უგლუტენო აღმოჩნდა. არის ასეთი სერიოზული დაავადება, რომელსაც ცელიაკია ჰქვია – გლუტენის მიღებისას პაციენტის ნაწლავებში ანთება იწყება. გლუტენი სხვადასხვა მარცვლეულის შემადგენლობაში შედის. მკურნალობის მთავარი პრინციპი უგლუტენო დიეტაა, რომელიც ბევრად უფრო ჩახლართულია, ვიდრე უბრალოდ „პურის ამოღება“. უგლუტენო დიეტას ცელიაკიის არმქონე ადამიანებისთვის მეცნიერულად დადასტურებული ბენეფიტი ჯერ ვერ უპოვეს, თუმცა დასავლურ საზოგადოებებში ეს დიეტა გატრენდდა და ჯანმრთელ კვებასთან ასოცირდა, რამაც იმხელა მასშტაბები მიიღო, მეცნიერები შეეწინააღმდეგნენ კიდეც ამ ტრენდს. დასავლელი მატრაკვეცები მატრაკვეცებად, მაგრამ, სამაგიეროდ, ცელიაკიის მქონე ასიათასობით პაციენტის ცხოვრება ხომ ნორმალურთან მიახლოებული გახდა? ამიტომ ამ ტრენდს დიდად არ ვეწინააღმდეგები, მან ბიზნესს ერთგვარი ბიძგი მისცა წარმოების გაფართოებისთვის, რითაც პაციენტებმაც „იხეირეს“. ჩვენთან რა ხდება? ჩვენთან უგლუტენო საკვებისთვის ან უნდა გაიყიდო ან კულინარიის კურსებზე ჩააბარო და ყველაფრის კეთება შენით ისწავლო. დარწმუნებული ვარ, ამ სტატუსს თუ ნახავენ, პაციენტები თავად მოჰყვებიან რა სირთულეებსაც აწყდებიან საქართველოში, გამოსწორებად სირთულეებს! ბიზნესის მოსაგვარებელია ეს თემა, ქველმოქმედებას არავინ ითხოვს“.

აი, სწორედ იმაში უკეთ გასარკვევად, ჩვენთან რა ხდება, რაზეა დამოკიდებული უგლუტენო პროდუქტების მეტი ხელმისაწვდომობა საქართველოში და ამასთან, რამდენად ზედაპირულია (!) თუნდაც ჩემი ცოდნა ცელიაკიის მქონე პირების საჭიროებებზე, თემის ირგვლივ ფაქტების მოძიება დავიწყე.

ცელიაკია წვრილი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ანთებით მიმდინარე ქრონიკული ავტოიმუნური დაავადებაა, რომელიც მარცვლეულ კულტურებში (ხორბალში, ჭვავსა და ქერში) არსებული ცილა გლუტენის მიმართ მგრძნობიარე პირებს უვლინდებათ. დაავადებას გენეტიკური განწყობა განსაზღვრავს. ცელიაკია შეიძლება განვითარდეს როგორც ბავშვობაში, ისე ზრდასრულ ასაკში. ის საკმაოდ გავრცელებულია – ყოველ ას ადამიანზე მისი ერთი-ორი შემთხვევა აღირიცხება, თუმცა მიიჩნევა, რომ ცელიაკიის ათი შემთხვევიდან რვა დიაგნოზის გარეშეა დარჩენილი. დიაგნოზის დადასტურების შემთხვევაში პაციენტი გასტროენტეროლოგისა და ნუტრიციოლოგის მეთვალყურეობის ქვეშ ექცევა. ცელიაკიის მართვა გლუტენისგან თავისუფალ კვებას გულისხმობს. დიეტა მთელი ცხოვრების მანძილზე გრძელდება.

სტატიის დაწერის ბიძგი ექიმის მიერ ფეისბუკზე გამოქვეყნებულმა „პოსტმა“ მომცა-მეთქი, აღვნიშნე და სწორედ მასთან გასაუბრებით დავიწყე უგლუტენო პროდუქტების ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებული პრობლემების სიღრმეში შესვლა.

ჯაბა ზარქუა, გასტროენტეროლოგი:

– ცელიაკია, გასტროენტეროლოგიური კუთხით, ის მთავარი დაავადება, რომლის დროსაც პაციენტისთვის უგლუტენო პროდუქტებზე ხელმისაწვდომობა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. ცელიაკიის მქონე პაციენტების მიერ თუნდაც მცირე რაოდენობის გლუტენის შემცველი საკვების პერმანენტულად მიღება, მათთან ყოველდღიური შეხება, გარდა იმისა, რომ ნაწლავს აზიანებს, სხვადასხვა გართულების რისკსაც ზრდის.

ცელიაკიის დროს უგლუტენო დიეტა ერთადერთი, ჯერჯერობით უალტერნატივო და ყველაზე ეფექტური მკურნალობაა. უგლუტენო დიეტა არ არის იმ დიეტების მსგავსი, რომლებიც პაციენტებს სხვა დაავადებების დროს ენიშნებათ, ეს დიეტა არც პერიოდულობით ხასიათდება. ცელიაკიის დროს უგლუტენო დიეტა ქვაკუთხედია. მხოლოდ წამლები ცელიაკიაზე მაშინ გამოიყენება, როდესაც უგლუტენო დიეტა უეფექტოა, მაგრამ ეს უიშვიათეს შემთხვევებში ხდება. თუ პაციენტი ჩივილებით ბრუნდება, ანალიზები არ მოგწონს, დაავადება ისევ გააქტიურდა, კარგადაა ჩასაძიებელი, სადმე ხომ არ არის გლუტენის ფარული კონტამინაცია.

თუ ჩვენსავე წარსულს შევედარებით, როცა უგლუტენო დიეტა კი არა, გლუტენი რა იყო უმეტესობამ არ იცოდა, მნიშვნელოვანი წინსვლა გვაქვს, მაგრამ პაციენტების ცხოვრებას რომ ვაკვირდები, მაინც ბევრი პრობლემის წინაშე ვდგავართ.

პირველი პრობლემა უგლუტენო პროდუქტების მიმწოდებლებში (კაფეები, საცხობები, მარკეტები) ცოდნის სიმწირეა. როცა არ იცი, ადამიანისთვის რამდენად მნიშვნელოვანია უგლუტენო კვება, შეიძლება დანა, რომლითაც ჩვეულებრივი, გლუტენიანი პური დაჭერი, იგივე დანით უგლუტენო პური ცელიაკიან პაციენტს მოუჭრა. ცელიაკიის მქონე პირის ორგანიზმი ასეთ, ერთი შეხედვით უმნიშვნელო, მაგრამ პერმანენტულ მოქმედებაზე დროთა განმავლობაში აუცილებლად იქონიებს რეაქციას და ერთ დღესაც ექიმი პაციენტის ვიზიტის დროს აღმოაჩენს, რომ მკურნალობა უეფექტოდ მიმდინარეობს. უგლუტენო პროდუქტების მიმწოდებლებმა უნდა იცოდნენ, რომ ცელიაკიის მქონე პირს უგლუტენო პროდუქტი იმიტომ კი არ სჭირდება, რომ უბრალოდ მიზეზობს ან მატრაკვეცობს, არამედ ის მისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.

მეორე პრობლემაა ფასები. ჯერ ხომ ისედაც დისკომფორტია, ვთქვათ, მეგობრებთან ერთად ყოფნის დროს განსხვავებულად კვება რომ გიწვეს და მეორე, ცელიაკიის მქონე პაციენტებისთვის კვება ძვირი ჯდება. არადა, უგლუტენო პროდუქტების მიღება ყოველდღიურადაა აუცილებელი, წინააღმდეგ შემთხვევაში დაავადება პროგრესირდება.

მესამე პრობლემა პროდუქტების სიმცირეში მდგომარეობს. უცხოეთში არჩევანი დიდია, უგლუტენო პროდუქტები მრავალფეროვანია საკვები პროდუქტების ყველა ქვესახეობაში. ჩვენთან უგლუტენო პროდუქტები, ფაქტობრივად, არ იწარმოება და რაც ბაზარზე მოიპოვება, ყველა იმპორტირებულია, რაც განაპირობებს კიდეც აღნიშნული პროდუქციის მაღალ ფასს.

მეოთხე პრობლემა – უგლუტენო პროდუქციის კონტროლი. ყველა უგლუტენო იმპორტირებულ პროდუქტს სპეციალური ნიშანი აქვს. გადახაზული თავთავი იმის მანიშნებელია, რომ ეს პროდუქტი მისი მწარმოებელი ქვეყნის შესაბამისი მარეგულირებელი ორგანოს მიერ კონტროლდება. განვითარებულ სახელმწიფოებში ცელიაკიის მქონე პაციენტების საზოგადოებები და მათთან აფილირებული მარეგულირებელი ორგანოები ამოწმებენ უგლუტენო პროდუქტებს, კვების იმ ობიექტებს, რომლებიც მომხმარებელს უგლუტენო პროდუქტებს სთავაზობენ. მთელი წყებაა კრიტერიუმების, რომლებსაც ისინი უნდა აკმაყოფილებდნენ. ეს მექანიზმები ჩვენთან, სამწუხაროდ, არ მოქმედებს.

ვფიქრობ, საქართველოში სურათს პაციენტების აქტიურობა შეცვლის. პრობლემების მხოლოდ ცენტრალიზებულად გადაჭრა ეფექტური არ იქნება. ამ თემით დაინტერესებული ადამიანების იმედი უფრო მაქვს, ცნობიერების ამაღლებას ისინი უფრო შეუწყობენ ხელს, ვიდრე სახელმწიფოს კატეგორიული მოთხოვნები.

უგლუტენო პროდუქტების ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებული პრობლემები ნუტრიციოლოგსაც უნდა განვასაზღვრინოთ, რადგან გასტროენტეროლოგის მიერ დიაგნოზის დასმის შემდეგ სწორედ მის ხელში ექცევა ცელიაკიის მქონე პაციენტის კვებითი ქცევის კონტროლი.

სალომე გოგლიძე, კლინიკური ნუტრიციოლოგი:

– მოგეხსენებათ, გლუტენი არის ცილა, რომელიც ხორბალში, ჭვავსა და ქერში გვხვდება, თუმცა წარმოების პროცესში ამ ცილით შეიძლება შვრიაც „დაბინძურდეს“. აღნიშნული ფაქტორის გათვალისწინება მნიშვნელოვანია, რადგან ცელიაკიის მქონე პაციენტის ორგანიზმს უმცირესი რაოდენობის გლუტენიც კი აზიანებს. მკაცრი უგლუტენო დიეტის დანიშვნის მიზანი არა მხოლოდ ხორბლის, ჭვავის, ქერის და გლუტენმოხვედრილი შვრიის ამოღებაა, არამედ რაციონიდან გლუტენის კვალის გაქრობა. უგლუტენო დიეტის დროს პაციენტი იღებს ისეთ პროდუქტებს, რომლებიც სერტიფიცირებული უნდა იყოს როგორც უგლუტენო ან გლუტენის მინიმალურ რაოდენობას შეიცავდეს (არსებობს საერთაშორისო წესი, რა რაოდენობის გლუტენის შემცველობის შემთხვევაში ითვლება პროდუქტი უგლუტენოდ).

კვების ობიექტებში მოხვედრისას, პაციენტი დარწმუნებული უნდა იყოს, რომ პერსონალი უგლუტენო პროდუქტის მომზადებისას ყველანაირ წესს იცავს. ასევე გავცემთ რეკომენდაციას, შინ როგორ მოიქცნენ პაციენტები და მოექცნენ საკვებს. ნუტრიციოლოგის როლი მნიშვნელოვანია იმიტომაც, რომ თვითნებურ უგლუტენო დიეტას ბევრი გართულება შეიძლება მოჰყვეს. როდესაც რაციონიდან გლუტენიან პროდუქტს ვიღებთ, ეს ნუტრიენტები რაღაცით ხომ უნდა ჩანაცვლდეს და ყველა პაციენტმა ზუსტად ხომ არ იცის, რომელი პროდუქტი რომლით უნდა ჩაანაცვლოს? არის ნუტრიენტები, რომლებიც ცელიაკიის მქონე პაციენტმა ცოტა მეტი რაოდენობით უნდა მიიღოს, მაგალითად, კალციუმი, რადგან ძვლების დაავადება ცელიაკიის გართულებაა. დიეტის დანიშვნის შემდეგ საჭიროა პაციენტებთან მუდმივი კომუნიკაცია, მათი ჯანმრთელობის მდგომარეობის კონტროლი, დიეტა რომ არ დაარღვიონ, სადღაც რამე არ შეყვეთ. გასტროენტეროლოგთან და ნუტრიციოლოგთან ერთად ამ პროცესში ზოგჯერ ფსიქოლოგიცაა ჩართული, რადგან საქმე აკრძალვასთან გვაქვს.

რაც შეეხება უგლუტენო საკვების ხელმისაწვდომობის პრობლემას, ერთადერთი არ ვიქნები, ვინც უგლუტენო პროდუქტის მაღალ ფასზე გაამახვილებს ყურადღებას. უგლუტენო პროდუქცია მთელ მსოფლიოში ძვირი ღირს, რადგან მისი წარმოება რთულია. მაგალითად, შეიქმნას უგლუტენო მაკარონი ეს ნიშნავს, რომ ბევრი ცდა უნდა ჩატარდეს გემოს შესანარჩუნებლად, გარდა ამისა, გლუტენი ხომ წელვადობას უზრუნველყოფს და ეს თვისებაც უნდა შენარჩუნდეს. წარმოების ფასს იმპორტირების ფასიც რომ ემატება, ამიტომაც გამოდის სერტიფიცირებული, სანდო პროდუქტი საკმაოდ ძვირი. საქართველოში პრობლემაა ისიც, რომ მართალია, მცირე რაოდენობით, მაგრამ ადგილობრივად უკვე იწარმოება უგლუტენო საკვები და სერტიფიცირების პრაქტიკა არ გვაქვს, არ არსებობს ორგანიზაცია, რომელიც პროდუქტს უგლუტენობაზე სერტიფიკატს ანიჭებს, არავინ იკვლევს, სად მოჰყავთ ამ პროდუქტის წარმოებისთვის საჭირო ნედლეული, როგორ მუშავდება ეს ნედლეული, როგორ იფუთება, როგორ მიდის მომხმარებლამდე… შესაბამისად, დამოკიდებულნი ვართ მწარმოებლის კეთილსინდისიერებაზე. აქვე აღვნიშნავ, რომ ჩვენს ქვეყანაში ადგილობრივად წარმოებულ უგლუტენო საკვებზე ფასს ნედლეულიც ზრდის, რადგან ისიც უცხოეთიდან შემოდის. იმედს ვიტოვებ, რომ საქართველოს ცელიაკიის ეროვნული ასოციაცია, რომელიც ახლა იწყებს სერტიფიცირების პრობლემაზე მუშაობას, ცელიაკიის მქონე პაციენტებისთვის სანდო უგლუტენო საკვებზე ხელმისაწვდომობას გაზრდის.  

– სამწუხაროდ, საქართველოში არ არსებობს სტატისტიკა გლუტენის აუტანლობის მქონე პირების რაოდენობის შესახებ, თუმცა რას გიჩვენებთ პრაქტიკა, როგორია მომართვიანობა?

– ადრე არსებობდა მითი, რომ ცელიაკია მხოლოდ ბავშვებში ვლინდება, სინამდვილეში კი ეს დაავადება ნებისმიერი ასაკის ადამიანს შეიძლება დაუდგინდეს. რაც შეეხება მომართვიანობას, ეს დიაგნოსტირებაზეა დამოკიდებული, რამდენად პროტოკოლის მიხედვით აკეთებს ყველაფერს ექიმი. საშუალოდ, ორი-სამი მომართვა გვაქვს თვის განმავლობაში. აღსანიშნავია ისიც, რომ ცელიაკიას არაკლასიკური სიმპტომებიც ახასიათებს, ზოგჯერ პაციენტს შეიძლება სულაც არ ჰქონდეს სიმპტომი, მაგრამ ცელიაკია აღმოაჩნდეს. ამიტომაცაა ცელიაკიის უფრო მეტი არადიაგნოსტირებული შემთხვევა, ვიდრე დიაგნოსტირებული.

ნუტრიციოლოგმა საქართველოს ცელიაკიის ეროვნული ასოციაცია და უგლუტენო პროდუქციის სერტიფიცირების ნიუანსები ახსენა და ცხადია, აღნიშნულ კვლევაში სწორედ ის გახდებოდა მორიგი მხარე, რომლის პოზიციასაც მოვისმენდით ცელიაკიის მქონე პირებისთვის უგლუტენო პროდუქტებზე შეუფერხებელი წვდომისთვის საჭირო მექანიზმების შესახებ.

ქეთი ტაბატაძე, საქართველოს ცელიაკიის ეროვნული ასოციაციის (სცეა) პრეზიდენტი:

– სამი წლის წინ მეც ზედაპირული წარმოდგენა მქონდა ცელიაკიის შესახებ, თუმცა ყველაფერი იცვლება, როცა კონკრეტული პრობლემა პირადად შეგეხება. ცელიაკია ჩემს შვილს ხუთი წლის ასაკში დაუდასტურდა, დღეს უკვე 8 წლისაა და ცხოვრობს ჯანმრთელად, გლუტენის გარეშე. 

დღეს ინტერნეტში ბევრი ინფორმაციაა, როგორ მართო ცელიაკია, მაგრამ მნიშვნელოვანია მოძიებული ინფორმაციის სანდოობა. მართალია, თავიდანვე იგებ, რომ ცელიაკიის დროს უგლუტენო კვება უპირველესია, მაგრამ მხოლოდ თანდათან აცნობირებ, რომ მას უამრავი გამოწვევა ახლავს თან. სწორედ ამ ფაქტორებმა გვიბიძგა ცელიაკიის მქონე შვილების მშობლებს ცელიაკიის ასოციაციის შემქნისკენ, მით უფრო, რომ ასეთი ტიპის ორგანიზაცია ყველა ევროპულ ქვეყანაში არსებობს. ევროპის ცელიაკიის საზოგადოებების ასოციაცია (AOECS) საერთოდაც 30 წლისაა.

საქართველოს ცელიაკიის ეროვნული ასოციაცია ერთ წელზე ცოტა მეტი ხნის წინ შეიქმნა. მისი მთავარი მიზანია, რომ პაციენტსა და სახელმწიფო, სამედიცინო, თუ კერძო სექტორს შორის მედიატორად იქცეს, რათა ცელიაკიის მქონე პირები, იქნებიან ისინი ბავშვები თუ ზრდასრულები, ნაკლები გამოწვევის წინაშე იდგნენ. გამოწვევები სრულად, ჯერჯერობით, არცერთ ქვეყანაში არ არის აღმოფხვრილი. ცელიაკია რჩება დაავადებად, რომელსაც მედიკამენტოზური ჩარევა არ სჭირდება, არ გვაქვს არანაირი ალტერნატივა, რომელიც უგლუტენო კვებას ნაწილობრივ მაინც ჩაანაცვლებდა, თუმცა ამ მხრივაც არის იმედები.

სახელმწიფოსთან ურთიერთობას რაც შეეხება, ჯანდაცვის სამინისტროში გვქონდა შეხვედრები, უწყების წარმომადგენლებს ჩვენი ასოციაცია და ცელიაკიის მქონე ადამიანიების წინაშე არსებული გამოწვევები გავაცანით. შედეგად, ამოქმედდა პროგრამა, რომლის საფუძველზეც მიმდინარე წლის მარტიდან ცელიაკიის მქონე 18 წლამდე საქართველოს მოქალაქეები ყოველთვიურად 200 ლარიან ვაუჩერს მიიღებენ უგლუტენო პროდუქტების შესაძენად.

ასევე, განათლების სამინისტროსთან ერთად განვიხილავთ სკოლებში, რომლებსაც კვების საკუთარი პუნქტები აქვთ, უგლუტენო კვების უზრუნველყოფას და ამ თემაზე განვაგრძობთ მუშაობას.

აქვე აღვნიშნავ, რომ ცელიაკიასთან დაკავშირებით ცნობიერების ამაღლება აუცილებელია არა მხოლოდ ფართო მასებში, არამედ სამედიცინო სექტორშიც. ექიმებიც უფრო მეტად უნდა იყვნენ ინფორმირებულები ამ დაავადებასთან ერთად იმ დაბრკოლებებზეც, რომლებსაც პაციენტები ყოველდღიურ ცხოვრებაში აწყდებიან.

– საქართველოში უგლუტენო პროდუქციის წარმოების კონტროლის რა ბერკეტებს ფლობთ ამჟამად?

– ერთი მხრივ, სასიხარულოა, რომ ჩვენს ქვეყანაში ადამიანები უგლუტენო პროდუქციის წარმოებას ცდილობენ, განსაკუთრებით იმ ფონზე, რომ რამდენიმე წლის წინ არათუ ქართული წარმოების, იმპორტირებული უგლუტენო პროდუქციაც კი ცოტა იყო. დღეს უკვე სასურსათო მაღაზიებში მრავალფეროვნება გვაქვს, თუმცა მხოლოდ თბილისში. რაც შეეხება gluten-free სერტიფიცირების თემას, ჯერჯერობით, ეს საქართველოში არ ხდება. ჩვენი ასოციაცია ევროპის ცელიაკიის საზოგადოებების ასოციაციის წევრი გასული წლის ბოლოს გახდა და როგორც იქ განგვიცხადეს, საქართველოში გლუტენის გარეშე სერტიფიცირების დაწყება არ იქნება ხანმოკლე პროცესი, რადგან ჩვენ ჯერ არ ვართ ევროკავშირის წევრი ქვეყანა. ვგეგმავთ შეხვედრებს სურსათის ეროვნულ სააგენტოსთან და ჯანდაცვის სამინისტროსთან, კარგად რომ ვიყოთ ინფორმირებულნი, თუ როგორი უნდა იყოს ჩვენი შემდგომი ნაბიჯები და სწორად ვმართოთ პროცესი. ამავდროულად, აღნიშნულთან დაკავშირებით, ვრჩებით მუდმივ კონტაქტზე AOECS-თან.

როცა ვიგებთ, რომ უგლუტენო პროდუქციის მწარმოებელი ახალი ობიექტი გაიხსნა, მივდივართ, ვამოწმებთ, რამდენად დაცულია უგლუტენო საკვების მომზადების წესი, შესაბამისი ჰიგიენური ნორმები და მუდმივ კონტაქტზე ვრჩებით მწარმოებელთან. ყველა სანდო ინფორმაცია ზიარდება ჩვენს ოფიციალურ ფეისბუქ გვერდზე. ეს არის ის, რაც ამ ეტაპზე შეგვიძლია გავაკეთოთ. თუმცა სერტიფიცირება უალტერნატივოა და საქართველოშიც აუცილებლად დაიწყება. ვიდრე სერტიფიცირების პრობლემა მოგვარდება, იმ ობიექტებს, რომლებიც ადგილობრივად წარმოებული უგლუტენო პროდუქციის რეკლამას ეწევიან, უნდა ჰქონდეთ გაცნობიერებული პასუხისმგებლობა და მომხმარებელს ეკითხებოდნენ, მას ცელიაკია აქვს თუ უბრალოდ უგლუტენო პროდუქტებს მოიხმარს. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია.

ქალბატონი ქეთის ამ ბოლო ფრაზას განსაკუთრებულად მოვეჭიდე და გადავწყვიტე იმ ქსელური მარკეტების მომსახურე პერსონალის ინფორმირებულობის ხარისხი დამედგინა, რომლებიც მომხმარებელს უგლუტენო პროდუქტებს სთავაზობენ.

კვლევის არეალად საბურთალოს რაიონი შევარჩიე და, დაახლოებით, ათამდე ობიექტს ვესტუმრე. ზოგიერთ მარკეტში უგლუტენო პროდუქციის მიგნება არ ჭირს, რადგან ისინი სპეციალური მიმანიშნებლის მქონე თაროებზეა განთავსებული, ხოლო იქ, სადაც ისინი თვალშისაცემ ადგილას არ დევს, კონსულტანტების დახმარება ვითხოვე. სამწუხაროდ, არავის უკითხავს, რა მიზნით ვეძებდი აღნიშნულ პროდუქციას, მხოლოდ ერთი ობიექტის მოლარემ გამიზიარა საკუთარი გამოცდილება, რომ უგლუტენო საკვები უგემური არ არის. რაც შეეხება მრავალფეროვნებასა და ფასებს, უგლუტენო პროდუქტების ფასები, გლუტენიან პროდუქტებთან შედარებით, მინიმუმ, 2-3-ჯერ მეტია, წარმოდგენილ პროდუქციას შორის ვერ მივაგენი ვერცერთ ქართულ ნაწარმს, უცხოურსაც ბევრი არაფერი ეთქმოდა მრავალფეროვნების თვალსაზრისით.

სამაგიეროდ, სოციალურ ქსელში აღმოვაჩინე ადამიანი, რომელმაც თბილისში, კანდელაკის ქუჩის დასაწყისში უგლუტენო პურის საცხობი გახსნა იმიტომ, რომ პრობლემიდან, რომელსაც რამდენიმე წლის წინ უგლუტენო პროდუქტების ხელმისაწვდომობის სახით შეეჩეხა, სხვა გამოსავალი ვერ იპოვა.

ეკა აბრამიშვილი, საცხობის „Gluten free“ მეპატრონე:

– 2019 წელს ჩემი ოჯახის ერთ-ერთ წევრს გლუტენის აუტანლობა გამოუვლინდა. რა თქმა უნდა, აუცილებელი გახდა კვების სპეციალური რეჟიმის დაცვა, მაგრამ შესაბამისი პროდუქტების მოძიება რთული აღმოჩნდა. ძალიან დაბნეულები ვიყავით, არ ვიცოდით, სად რა გვეყიდა. დღეს დეფიციტი აღარ არის, მაგრამ არც მრავალფეროვანი ეთქმის არჩევანს, ძალიან მაღალია ფასებიც. ადგილობრივი წარმოების უგლუტენო პროდუქტებს რაც შეეხება, დიდი რისკია, რომ იყოს გლუტენით „დაბინძურებული“, რადგან ზოგჯერ უგლუტენო პროდუქტებს ჩვეულებრივი ხორბლის, ქერის და ჭვავის პროდუქციის გვერდით ამზადებენ, ე.წ. ჯვარედინი „დაბინძურება“ კი ცელიაკიის მქონე ადამიანებში იგივე რეაქციას იწვევს, რასაც გლუტენიანი საკვების მიღება.

თავდაპირველად უგლუტენო პურს სახლის პირობებში მხოლოდ ოჯახის წევრისთვის ვაცხობდით, მაგრამ შემდეგ როდესაც ამ საკითხში კარგად გავერკვიე, გავიგე, რომ ბავშვებს ადრეული ასაკიდან ექმნებათ ეს პრობლემა და მათში გლუტენის აუტანლობა უფრო მაღალი რეაქციებით მიმდინარეობს, ცელიაკიის მქონე ბავშვებისთვის უგლუტენო პურზე ხელმისაწვდომობის გაზრდის მიზნით საცხობის გახსნა გადავწყვიტე. დედასთან ერთად დავიწყე კვლევა, როგორ უნდა ყოფილიყო საცხობი მოწყობილი. დედას ცხობის კუთხით გამოცდილება ჰქონდა, ცხობის ზოგადი ტექნიკის დასაუფლებლად მეც გავიარე შესაბამისი კურსები, თორემ უგლუტენო პურის ცხობის კურსები არ არსებობდა. შემდეგ მე და დედამ რეცეპტები დავამუშავეთ, ბევრი ვიწვალეთ იმისთვის, რომ სათანადო სტრუქტურის პური მიგვეღო, პური, რომელიც არ დაიფშხვნებოდა, არც ძალიან რბილი იქნებოდა. საბოლოო ვარიანტის ნიმუში გლუტენის შემცველობაზე გამოსაკვლევად საქართველოს ცელიაკიის ეროვნული ასოციაციის რეკომენდაციით ლაბორატორიაში ჩავაბარეთ და 0.005 მგ/კგ გამოვლინდა, რაც იდეალური შედეგია, რადგან უგლუტენოდ პროდუქტი ითვლება, როცა მასში გლუტენის შემცველობა 20 მგ/კგ-ზე ნაკლებია. რაც შეეხება პურის გამოსაცხობად საჭირო ნედლეულს, თურქეთიდან ჩამომაქვს, თუმცა უკვე მხოლოდ ერთი სახეობის და მხოლოდ ლაბორატორიულად შემოწმებულს ვიყენებთ, რადგან ერთხელ, ცდის პროცესში, ერთი კონკრეტული სახეობის ფქვილი რომ გამოვიყენეთ, აღმოჩნდა, რომ ის გარკვეულ რეაქციას იწვევდა ორგანიზმში.

– უგლუტენო კვება ძვირი რომ ჯდება, საკუთარი გამოცდილებიდან მოგეხსენებათ, ამ ფაქტორის გათვალისწინებით, როგორ განსაზღვრეთ ფასი საკუთარ პროდუქციაზე?

– შესაძლოა მეწარმის ერთ-ერთი მიზანი მოგებაზე გასვლაა, მაგრამ ამ საქმეს სუფთად ადამიანური კუთხით მივუდექი. ჩვენს პროდუქციასაც ძვირი ეთქმის იქიდან გამომდინარე, რომ ნედლეული არ არის იაფი, მაგრამ იმასთან შედარებით, რაც მარკეტებში იყიდება, ბევრად ხელმისაწვდომია. გარდა იმისა, პურს, რომელსაც 6 და 8 თვე აქვს ვადა და პოლიეთილენის პარკში ინახება, ვერანაირად ვერ იქნება იმაზე ჯანსაღი და იაფი, ვიდრე პური, რომელიც ყოველდღიურად ცხვება, არ შეიცავს დანამატებს, არის საკმაოდ ნოყიერი, რადგან უმეტესად ბრინჯის ფქვილს შეიცავს, არის მაღალი ენერგეტიკული ღირებულების. ჩვენ გვყავს სტაბილური კლიენტები, რომლებსაც, მაგალითად, 5 პური მიაქვთ. პური კარგად ინახება ოთახის ტემპერატურაზე 2-3 დღე და მაცივარში სირბილეს 5-7 დღე ინარჩუნებს. აქვე დავამატებ, რომ გარდა იმისა, რომ საქმის დაწყებისას ნუტრიციოლოგებთან გავიარე კონსულტაცია, თავადაც ჯანდაცვის სფეროს წარმომადგენელი ვარ, შესაბამისად, ხარისხიანი პროდუქციის წარმოება ჩემთვის პრიორიტეტია. ცელიაკია ხომ ალერგიული გამოვლინება არაა, ეს ავტოიმუნური დაავადებაა, რომელთან ერთადაც უნდა იცხოვრო. ყველა ახალი პროდუქტი, რომელსაც კი დავამზადებთ, ყოველთვის ლაბორატორიულად შემოწმდება.

– ერთგული მომხმარებლები ახსენეთ, ვინ არიან ისინი?

– ძირითადად გლუტენის აუტანლობის მქონე ბავშვების მშობლები, რომლებიც განსაკუთრებული ყურადღებით ეკიდებიან ხარისხს, ბევრ შეკითხვას სვამენ, ათვალიერებენ საცხობს. ერთხელ, როცა კექსებს და ორცხობილებს ვტესტავდით, რამდენიმე მომხმარებელი პროცესზე დასაკვირვებლადაც კი მოვიწვიეთ. რაც ამ საქმეს მოვკიდე ხელი, აღმოვაჩინე, რომ ეს პრობლემა ბევრ ადამიანს ჰქონია და კიდევ ბევრს აქვს, მაგრამ ამის შესახებ არ იცის. მეც კი, როდესაც საერთოდ ამოვიღე რაციონიდან ხორბალი, თვალნათლივ დავინახე, როგორ  გამიუმჯობესდა სახის კანი. დიდი პასუხისმგებლობით ვეკიდები ამ საქმეს, ადრე თუ ჰობის დონეზე მქონდა ის, უკვე დიდი სურვილი მაქვს, მთელი დრო მას დავუთმო და გლუტენის აუტანლობის მქონე ადამიანებს მცირედით მაინც დავეხმარო.

ვიდრე უგლუტენო პროდუქტების ხელმისაწვდომობის პრობლემას რიგითი მომხმარებლის თვალითაც შეგახედებთ, სურსათის ეროვნული სააგენტოს კომპეტენციასაც გაგაცნობთ. ამჟამად სააგენტო უგლუტენო სურსათის მხოლოდ ბაზარზე განთავსებისა და ეტიკეტირების წესს აკონტროლებს, მის უფლებამოსილებას არ წარმოადგენს პროდუქტში გლუტენის რაოდენობის განსაზღვრა და უგლუტენო საკვების სერტიფიცირება.

რაც შეეხება კვლევის ბოლო და ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვან მონაწილეს. გვანცა ბლიაძე პროფესიით ეკონომისტია და დღეს უკვე საქართველოს ცელიაკიის ეროვნული ასოციაციის ვიცე-პრეზიდენტი. და დიახ, სწორედ 10 წლის ანდრიას დედის რაკურსით უნდა შემეჯამებინა თემა:

– ჩემს შვილს ცელიაკია 2015 წელს, ორი წლის ასაკში დაუდასტურდა. მანამდე იყო ჩივილები – გულისრევა, ფაღარათი, ზოგჯერ შეკრულობა, იყო ძალიან ფერმკრთალი, ერთი სიტყვით, ყველა ის სიმპტომი, რომელიც ცელიაკიას ახასიათებს, გამოხატული ჰქონდა, მაგრამ არა მკვეთრად, რის გამოც საქართველოში ექიმების სათანადო ყურადღება ვერ მივიქციეთ. ამის შემდეგ თურქეთში მოგზაურობის დროს, სადაც დედა ექიმების ოჯახში მუშაობდა და მათ ვესტუმრეთ, როგორც კი შეხედეს ანდრიას, და ჯანმრთელობის პრობლემის ფიზიკური გამოხატულებაც ჰქონდა – მუცლის ცოტა გამოწეული დიაფრაგმა, ჩავარდნილი გულ-მკერდის არე, ცელიაკიაზე ანალიზის გაკეთება გვირჩიეს. რა იყო ცელიაკია მაშინ წარმოდგენაც კი არ მქონდა, მხოლოდ გლუტენის მნიშვნელობა ვიცოდი. ანალიზების პასუხი დადებითი მოვიდა, ანდრიას ცელიაკია აღმოაჩნდა. მაგრამ იქაურმა ექიმებმა იმდენად კარგად ამიხსნეს ყველაფერი, უგლუტენო დიეტის ჩათვლით, რომ არ შემშინებია. მაგრამ კვების რაციონიდან ანდრიასთვის მავნებელი პროდუქტების ამოღება თავდაპირველად გაგვიჭირდა, რადგან ბავშვს აუტიზმის სპექტრის აშლილობაც აქვს და მისთვის რთული აღმოჩნდა გაეგო, რატომ აღარ შეიძლებოდა ისეთი რაღაცების ჭამა, რასაც იქამდე მიირთმევდა და თითქმის სრული ერთი წელი დაგვჭირდა, რომ სრულად უგლუტენო კვებაზე გადასულიყო.

დღეს უგლუტენო პროდუქტების არჩევანი, ასე თუ ისე, არის, მაგრამ 2015 წელს არაფერი მოიპოვებოდა, ამიტომ პროდუქციას ვიწერდით ამაზონიდან, ცალკე დედა გვიგზავნიდა თურქეთიდან, რაც მცირე ხარჯთან ნამდვილად არ იყო დაკავშირებული. ერთ დღესაც შევედი სამზარეულოში, გადმოვიღე უგლუტენო პროდუქტები და თვითონ შევუდექი ცხობას. მანამდე დიდი კულინარი ნამდვილად არ ვყოფილვარ, მაქსიმუმ კარტოფილი შემეწვა და წვნიანი გამეკეთებინა, ცომეულთან ურთიერთობა ხომ საერთოდაც უცხო იყო, მაგრამ როცა ჯერ უგლუტენო პურის, ხაჭაპურის გამოცხობა და შემდეგ უკვე სხვა კერძების მომზადება გამომივიდა, მოტივაცია მომეცა და დღეს, უგლუტენო კვების თვალსაზრისით, ჩემი შვილისთვის მაქსიმალურად სრულყოფილი გარემო მაქვს შექმნილი.

– ასეთი სიყოჩაღის მიუხედავად, რა გრჩებათ გამოწვევად?

– ჩვენი ოჯახი, რომელიც 6 წევრისგან შედგება, შერეულ კვებაზეა. შეუძლებელია ყველა უგლუტენო კვებაზე გადაიყვანო, არ გამოდის ხორბალი ყველას რაციონიდან სრულად ამოვიღოთ, არ ვჭამოთ პური. ამიტომაც მაქვს ცალკე ღუმელი, რომელშიც ვაცხობ ხორბლისგან ჩვეულებრივ პურს და ანდრიასთვის ვაცხობ ცალკე. ასევე მაქვს სპეციალური, პრიალა, უჟანგავი ჭურჭელი, რომლის დეზინფექცია და რეცხვა-ხეხვა მარტივია. მართალია, წვნიანებში გლუტენი დიდად არ ხვდება, მაქსიმუმ მაკარონი ჩაყარო და იმასაც ხშირად უგლუტენოს ვიყენებთ, მაგრამ თუ ჩვეულებრივ მაკარონს გამოვიყენებთ, ქვაბი მარტივად იწმინდება. ერთი სიტყვით, სახლის პირობებში ვამზადებ უგლუტენო წვნიანებს, მაკარონს, სპაგეტის, ხინკალს, ვაცხობ პურს, ხაჭაპურს, აჩმას, ლობიანს, ბლინებს, ტკბილეულს.

პირველი დიდი გამოწვევა, რომელსაც შინ მომზადებისას აწყდები, ცოდნის უქონლობაა, ოღონდ კულინარიულ ნიჭს არ ვგულისხმობ. უგლუტენო ინგრედიენტები თუნდაც ყოველი ფეხის ნაბიჯზე გხვდებოდეს, მათი შეკვრა მარტივი არ არის, რადგან საჭიროა სხვადასხვა სახის შემასქელებელი, ასევე გლუტენის გარეშე. მზადების დროს უნდა დაიცვა გარკვეული ტემპერატურა და ა.შ. მთელ ამ ინფორმაციას ინტერნეტში ვეძებდი, მივაგენი სხვადასხვა უცხოურ ასოციაციას, ვნახე მათ მიერ რეკომენდებული რეცეპტები. საქართველოში კი მსგავსს არავინ არაფერს გვასწავლის ხარისხიანი ნაწარმის მისაღებად. მშობლებისთვის აუცილებლად უნდა შეიქმნას სკოლა, სადაც ხელი შეეწყობა ამ კუთხით ცნობიერების ამაღლებას.

საქართველოში გამოწვევაა ისიც, რომ უგლუტენო პროდუქცია, რაც შემოდის, ძირითადად ტკბილეულია, ტკბილეული კი საკვები არ არის. არსებობს უგლუტენო ნახევარფაბრიკატები, თუნდაც ქათმის ნაგეთსები, ნახევარფენოვანი პროდუქტები, გაყინული ბურგერები. იტალია ამ მიმართულებით საკმაოდ წინაა წასული, შეხვალ იქ მაღაზიაში და უამრავ უგლუტენო პროდუქტს იპოვი. იმ პროდუქტებსაც კი, რომლებიც ბუნებრივად უგლუტენოა (მაგალითად, ზეთისხილი), მათაც კი აწერია, რომ გლუტენის გარეშეა, ანუ შემოწმებულია და გამორიცხულია ჯვარედინი „დაბინძურების“ ფაქტორი და მომხმარებელს შეუძლია მაქსიმალურად დაცულად იგრძნოს თავი. ქართულ ბაზარზე არსებული უგლუტენო პროდუქტებიდან კი მხოლოდ იმათ ვენდობი, რომლებსაც ეტიკეტზე გადახაზული თავთავის ნიშანი აქვთ დატანილი. სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანაში სპეციალური საკვები საჭიროებები არ კონტროლდება. დიდი პრობლემაა ბავშვის სადმე შეკრებაზე გაყვანა, ვერაფერს აჭმევ, ყველგან ჩვენი საკვებით დავდივართ. მართალია, გამოჩნდა კვების ობიექტები, რომლებიც უგლუტენო კვებას გთავაზობენ, მაგრამ მათი ნდობა ჭირს, რადგან ზოგჯერ პერსონალმა არ იცის თუნდაც ჯვარედინი „დაბინძურება“ რას ნიშნავს, სამზარეულოში ორივე ხაზს – გლუტენიანსაც და უგლუტენოსაც აწარმოებენ, ერთმანეთის გვერდით უდევთ, მაგალითად, ხორბლისგან დამზადებული პურ-ფუნთუშეული უგლუტენო პურთან ერთად, რაც დაუშვებელია. უნდა იყოს მითითებული, რომ გვერდიგვერდ მოთავსებული ასეთი პროდუქტები მიზანშეწონილია მათთვის, ვინც უბრალოდ უგლუტენო პროდუქციას იღებს, უბრალოდ გლუტენის აუტანლობა აქვს და არა ცელიაკიის მქონე პირებისთვის.

კიდევ ერთი გამოწვევა, რომელსაც ვაწყდებით, სკოლები და ბაღებია. როცა ანდრია ბაღში დადიოდა, საკვები სახლიდან მიმქონდა, რადგან ბაღში უგლუტენო კერძებს არავინ ამზადებდა, არც პირობები იყო სათანადო. ანდრია განსხვავებულ საკვებს რომ ჭამდა, ეს პროტესტს იწვევდა. სკოლაშიც ანალოგიური ვითარებაა.

ასევე აღვნიშნავ, რომ ცნობიერების ამაღლება, რიგით ადამიანებთან ერთად, ექიმებსაც სჭირდება. გარდა იმისა, რომ ექიმისთვის შესამჩნევი უნდა იყოს პაციენტის მდგომარეობა, მედიკამენტის დანიშვნისას ძალიან უნდა იფრთხილოს, რადგან ბევრი მედიკამენტი ფარულად შეიცავს გლუტენს. ეს მედიკამენტები ან სპეციალური აღნიშვნით უნდა იყოს ან უნდა გვქონდეს მისი საერთაშორისო მწარმოებელთან გადამოწმების შესაძლებლობა.

არ ვიცი, რამდენად სრულყოფილად მოვახერხე ქართულ ბაზარზე უგლუტენო პროდუქტების ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებული პრობლემებისა და გამოწვევების წარმოჩენა, მაგრამ, თუნდაც მხოლოდ საკუთარი მაგალითი რომ მოვიშველიო, ჩემს რესპონდენტებზე უკეთ ვერავინ დამეხმარებოდა ამ პრობლემებისა და გამოწვევების სიღრმეს ჩავწვდომოდი და კიდევ ერთხელ დავრწმუნებულიყავი, რომ ადამიანმა არაფერთან დაკავშირებით, აბსოლუტურად არაფერთან დაკავშირებით, გადაჭრით არ უნდა თქვა „ვიცი“. სინამდვილეში ჩვენი ცოდნა, მით უფრო, სხვების საჭიროებებთან დაკავშირებით, ყოველთვის ზედაპირულია. რასაც თავად არ შეეჯახები, ის თემა ინტერნეტში ერთჯერადად მოძიებისთვისაა განწირული, თანაგრძნობაც ერთჯერადი აქტია. ამიტომაც, თუკი რაიმე პრობლემის აღმოფხვრაში ვინმეს დახმარება მართლა გვსურს, ამაზე უბრალოდ კი არ ვისაუბროთ, ვიმსჯელოთ ან ვიკამათოთ, არამედ ვიმოქმედოთ. ცელიაკიასთან დაკავშირებით მოქმედება კი ერთმანეთის ცნობიერების ამაღლებით დავიწყოთ და 16 მაისამდე, ცელიაკიის საერთაშორისო დღემდე, უპირველესად ის დავიმახსოვროთ, რომ გლუტენია სწორი და არა გლუტეინი, უგლუტენოა სწორი და არა უგლუტეინო. დანარჩენი გავაგრძელოთ სახლში…